Badjao mahimo nga tourist attraction

Nakadayeg ko ning nahunahunaan ni Dr. Renato Obra, miyembro sa Anti-Mendicancy Board (AMB), nga pamaagi aron pagsulbad nianang nagkadaghan nga mga Badjao nga nagpakilimos sa mga karsada sa dakbayan sa Sugbo.

Si Dr. Obra, sa The Freeman kagahapon, nagkanayon nga gikan sa pagka-eyesore, ang mga Badjao himuong tourist attraction sa siyudad sa Sugbo pinaagi sa pagbutang kanila sa mga “strategic areas” ug didto sila pasayawon nga nagsul-ob og mga nitibo nga mga bistida.

Nagtuo ko nga kining bayanihon nga buhat nga gihunahuna ni Dr. Obra alang sa mga Badjao makakuha og kalibutanon nga pagdayeg, ilabi na sa United Nations nga naghatag og bili sa mga minority communities sa kasanuran.

Ang mga Badjao nahimo na nga hulagway sa ka-walay bili, ka-walay hinungdan, ug ka-walay paglaum sa kinabuhi. Kun moduol sila og tawo, natisok na sa ilang mga hunahuna nga kun dili sila hatagan, abugon gyud sila daw mga iro sa kadalanan.

Si Dr. Obra lamang natong mga Sugboanon ang nakahunahuna sa pagpakli sa panid sa kinabuhi sa mga Badjao aron tarungon ang ilang mga kinabuhi ug mo-amag sa umaabot ang ilang hulagway sa hulagway sa paglaum, hulagway sa pagkabililhong tipik sa katilingban, ug hulagway sa pagkamahinungdanon nga hut-ong sa komunidad.

Kun mokooperar lang ang mga Badjao, ang nahunahunaan nga paghimo nilang tourist attraction dako og ikatabang sa duha ka hut-ong – una, sa mga Badjao mismo nga pinaagi ning programaha, dili na sila magpakilimos sa kadalanan, ug ikaduha, ngadto sa siyudad sa Sugbo nga mopahimulos sa kiay-kiay sa mga babayeng Badjao dungan sa tagubtob sa tambol nga molingaw sa mga langyaw ug lokal nga mga turista.

Hinaot dili lang kutob sa pagpasayaw sa mga Badjao.

Niay akong usa ka sentimos nga balor sa sugyot – maayong buhatan og programa ang mga Badjao nga pinaagi sa ilang kitaon sa pagsayaw, ang mga minor de edad nila pa-eskuwelahon gyud, ug kadtong mahimo pa nga makatrabaho ilabi na ang mga lalaki, pasudlon og mga vocational courses.

Pinaagi niining paagiha, makakita og kahayag ugma-damlag ang mga Badjao. Ug mawala sa ilang kaugatan ang batasan nga kutob ra gyud sila sa pagpakilimos.

Apan kun gamiton sa politika kining planoha alang sa mga Badjao, kadiyot ra kaayo kini ug ang mga Badjao daw uhipan nga mobalik ra og kamang ngadto sa kadalanan aron magpakilimos na usab kaninyo.

* * *

Nakasabot ko sa laraw ni Dr. Obra tungod kay kami sa Rotary Club of Cebu Minglanilla adunay ambisyoso kaayong proyekto nga gitumong pag-transform sa kinabuhi sa mga mag-uuma sa barangay Cadulawan ug Vito, lungsod sa Minglanilla, pinaagi sa Cadulawan-Vito Eco-Agrotourism Project.

Ning proyektoha, ang RCC Minglanilla nga pinanguluhan ni Jigger Cañedo ug sa iyang inahan nga si Inday Lumen Cañedo, naninguha nga maka-abag sa mga mag-uuma sa maong duha ka barangay aron makatikad sila sa ilang kayutaan nga gihatag sa tag-iya sa hacienda pinaagi sa Comprehensive Agrarian Reform Program.

Isip usa sa mga tigpasiugda niining maong proyektoha, nakita nako ang mga hagit, ilabi na kun adunay mga benepisyaryo unta nga magduhaduha sa pag-apil ug pagkooperar.

Sama sa plano ni Dr. Obra nga paghimong tourist attraction sa tradisyonal nga sayaw sa mga Badjao, plano sa among organisasyon ang pag-showcase sa “geographical” ug “cultural landscape” sa mga mag-uuma isip tourist attraction.

Sa naandan, ang mga mag-uuma modala pa sa ilang mga abot sa yuta ug mga liwat sa ilang mga binuhi ngadto sa kamerkadohan una pa sila makakuwarta. Apan pinaagi sa Eco-Agrotourism, ang mga mag-uuma maoy sak-on sa mga turista aron sud-ongon ang ilang yanong kinabuhi ug aron pamaliton didto mismo sa ilang mga umahan ang ilang mga ani.

Sa pagkakaron, kadaghanan sa mga mag-uuma ania na sa siyudad nagtikawtikaw, kun wala maghimo og ilegal nga mga buhat, nagtrabaho na lang isip panday ug mason ang mga lalaki, ug naglabandera ug nagpatrabaho isip katabang ang mga babaye.

Ang mga anak sa mga mag-uuma magdumili na lamang usab sa pagsunod sa tikang sa ilang mga ginikanan isip mag-uuma tungod kay diha sa pagkamag-uuma nakita nila ang kalisod ug kahagip-ot sa kinabuhi.

Apan kun ilabang silang mga pamilya sa mga mag-uuma gikan sa ilang pagkamag-uuma lamang ngadto sa pagkamag-uuma kang kansang kultura ug tradisyon himuong atraksiyon ngadto sa mga lokal ug langyaw’ng mga turista, makaseguro kita nga ang ilang mga anak ug mga anak sa ilang mga anak mogakus gayod sa pagkamag-uuma.

Lisod kining proyektoha, ilabi na kun wala’y kooperasyon sa hingtungdang mga indibidwal. Apan dako kining hagit namong mga naninguha nga makahimo og kabag-ohan sa kinabuhi sa mga mag-uuma – kabag-ohan dili sa ilang pagka-uuma, apan kabag-ohan gikan sa kapig-ot sa pagpuyo tungod sa kawalay kita nga igong ikabuhi ug ikapa-eskuwela sa ilang mga anak ngadto sa pagkaharuhay nga igong makasustenir sa ilang pagkinabuhi.