Kuwarta sa basura

Ang pagtanyag sa siyudad sa Naga pagtabang sa siyudad sa Sugbo usa ka bulawanong buhat sa usa ka lugar nga maka-usa giduot aron kapugngan ang paglambo niini.

Tingale, naglisod mo og apas sa akong pasiuna. Apan dili na lang mo nako libugon, ako kamong pamat-on pinaagi sa pagtan-aw sa tinguha sa Naga nga mahimong usa ka malambuong siyudad sa Metro Cebu.

Ang Naga usa lamang sa mga kanhi lungsod, uban ang Carcar ug Bogo, nga nagtinguha nga mahimong siyudad.

Napasar sa Kongreso ang balaod ug nahimo silang siyudad. Apan ang kahugpungan sa mga mayor sa nasud mibabag niini, pinaagi sa pag-contest sa balaod didto sa Korte Suprema.

Usa sa mga mayor sa mga siyudad nga vocal kaayo batok sa pagka-siyudad sa 16 ka kanhi lungsod mao ang kanhi mayor sa siyudad sa Sugbo, karon Kongresista Tomas Osmeña.

 Ang rason sa pagbabag sa mga mayor mao nga tungod sa pagkahimong siyudad sa 16 ka mga lungsod, apil na ang Naga, Carcar ug Bogo, mogamay ang ilang Internal Revenue Allotment (IRA). Dili ba hinakog nga rason?

Tungod sa pagbabag sa mga mayor sama ni Tomas, nalangay ang pagka-siyudad sa Naga ug sa ubang mga lungsod.

Apan wala magtukol ang mga taga-Naga bisan sa gihimo ni Tomas ug sa ubang mga mayor sa mga siyudad. Si Mayor Valdemar Chiong mismo ang mitanyag sa siyudad sa Sugbo nga adto sila molabay sa ilang mga basura ngadto sa pribado nga Material Recovery Facility (MRF) sa lima ka ektaryang pasilidad sa barangay Osog, siyudad sa Naga.

Ang siyudad sa Sugbo gi-alirongan sa mga konsehal nga loyal kang Tomas. Busa, sama sa uban, nangagpas na ko daan nga dili gyud sila mokagat sa tanyag ni Mayor Val.

Apan maayo na lang kay gihagoan gyud ni Konsehal Nida Cabrera ang pagduaw sa MRF sa Osog.

Kini si Cabrera ang giila nga eksperto sa waste segregation. Gani sa dihang kapitan pa siya sa barangay Luz, ang iyang barangay maoy paboritong bisitahanan sa mga educational tour sa nagkalainlaing siyudad ug lungsod sa nasud aron estudyohan ang ilang sistema pag-segregate sa mga basura, ug diha sa basura daghang kababayen-an ug pamilya ang nabulahan.

Sa pagduaw ni Cabrera, mibalibad siya dayon nga adto ilabay sa pribadong MRF sa Fdr-Con ang mga basura sa siyudad sa Sugbo.

Kay matud pa niya, ang MRF sa Naga makahimo lamang pagproseso og 50 toneladang basura ug ang siyudad adunay 400 toneladang basura kada adlaw.

Tinuod nga ang MRF sa Naga makakaya lamang og 50 toneladang basura. Gani, ang kasabutan tali sa siyudad sa Naga ug sa Fdr-Con nga moproseso ang maong MRF sa 20 ngadto sa 25 toneladang basura sa Naga. Ang Naga mobayad lamang og P750 ngadto sa Fdr-Con kada tonelada sa basura.

Apan dili man lang tingale kutob diha ang maong MRF. Akong nasayran nga ang Fdr-Con nagplano sa pagpalapad sa ilang operasyon aron makadawat og mga basura gikan sa laing lugar.

Gani sugod sunod bulan, ang lungsod sa Minglanilla mosira na sa ilang basurahan sa sitio Lupa, barangay Cadulawan, Minglanilla. Akong higala nga si Kapitan Boboy Geonson nagkanayon nga desidido gyud ang lungsod sa Minglanilla pagsira sa mang dumping site tungod kay adto na kini molabay sa MRF sa Osog, Naga.

Seguro ang ubang mga lungsod mosunod usab sa desisyon sa Minglanilla paglabay na ngadto sa MRF sa Osog, Naga.

Kun mao kini, dili gyud mohunong lang diha sa kasamtangang teknolohiya ang Fdr-Con. Mopalapad gayod kini sa ilang operasyon.

Kun akoy Cabrera, makig-collaborate ko sa Naga aron aduna nay kalabayan og basura ang siyudad sa Sugbo.

Mahimo man nga makigsabotsabot ang siyudad sa Sugbo sa pribadong kontraktor sa Naga aron makadugang pa kini og mga teknolohiya ug manpower sa pribadong MRF aron makadawat kini og basura gikan sa siyudad sa Sugbo.

Kanang labayanan sa Inayawan, dili hinuon “hopeless case”, apan sa nagkadaghang basura sa siyudad sa Sugbo, nagkinahanglan na gyud kini og laing lugar nga kalabayan.

Sa tibuok Metro Cebu, ang MRF sa Naga pa ug Lapulapu ang akong nadunggan nako nga malampuson sa ilang operasyon sa pag-segregate sa basura ug “paghimo og kuwarta” gikan sa basura.

Ang ubang siyudad ug lungsod, sama sa siyudad sa Mandaue, naglisod intawon sa ilang mga MRF.

Gani, ang MRF sa Naga nagsuplayan na og giproseso nga basura ngadto sa Apo aron maoy himuong sugnod sa paggama nila og semento.

Nagtuo gani si Mayor Val nga sa ngadto-ngadto, kanang mga coal-fired power plant sa Kepco ug CEDC mahimong i-transform ngadto sa garbage-fired power plant. Sa mga teknolohiya karon, makaingon ko nga dili imposible ang panglantaw ni Mayor Val.

Dili na kita magsalig sa fossil fuel sama sa krudo ug coal, kun ang ato mismong mga basura mahimong makapaandar sa mga dagkong generator aron maka-produce og kuryente.

Sa wala pa ang linog ug tsunami sa Japan, giila ang nuclear power nga labing masaligan nga power source.

Gani, ang mga opisyal sa nasud nagplano pagbukas sa Bataan Nuclear Power Plant. Dinhi sa Sugbo, mismo si Gob. Gwendolyn Garcia nakasakay sa ideya nga ang nuclear power maoy tubag sa sunodsunod nga power shortage sa Sugbo. (Apan kadto nga power shortage sa miaging tuig mura og “artificial” kaayo kay karon tuiga lang, wala na man kita makabati sa Visayan Electric Company (VECO) nga adunay power shortage.)

Apan tungod sa nasinati sa Fukushima Daiichi nuclear reactor nga nakahatag og radiation bisan sa mga silingang nasud, daghan na usab ang miingon nga kuyaw diay ang lugar nga magtiner og nuclear reactor aron himuong tinubdan sa kuryente.

Apan kun ang garbage-fired power plant, dili kini imposible tungod sa kadaghan sa atong mga basura nga angay sunogon.

Mao tingale kini ang hinungdan nga bisan nagkalisod na ang siyudad sa Sugbo, gipaninguha gyud nila nga makabangon ang ilang solid waste management.

Kay mismo sila si Konsehal Nida ug Edu Rama nasayod nga aduna gyuy kuwarta nga dili na manistil kuykoyon pa diha sa basura.