Didto sa Biliran

World Youth Day niadtong 1995 dinhi sa Pilipinas sa dihang nahimong mamumulong ang obispo sa Diocese of Naval sa lalawigan sa Biliran nga si Msgr. Filomeno Bactol sa gatosan ka mga delegado gikan sa bisan asang bahin sa kalibutan. Nahimong sentro sa iyang wali ang ikatulong ‘virtue’ sa pagtuong Kristyano—ang paglaom kon ‘Hope’. Iyang gisaysay unsa ka simple ang pagpuyo sa mga Biliranan ug unsa ka lisud ang kinabuhi niadtong mga panahon alang sa bag-o palang nahimugsong lalawigan. Apan puno sa pagsalig ang mga taga Biliran nga may pag-uswag ug kausaban pang mahitabo alang sa mga tawo nga puno sa kadasig nga molambo pa ang ilang kinabuhi. Gikalipay sa mga tawo nga nitambong sa misa ang wali sa obispo nga puno sa pagtuo nga sa sunod nga katuigan matuman ang damgo sa mga taga Biliran.

Human sa pipila ka buwan, nakapa-uli ko sa akong probinsya sa Biliran nga puno sa paglaom nga ang mga gipangwali sa among obispo kaniadto, aduna nay mga timailhan sa katumanan. Atol sa ika dise says nga kasumaran sa pagka-lalawigan sa Biliran, akong gibalikan ang mga damgo sa among obispo. Ang maayong balita nga gikan usa sa baynte ka labing kabus nga lalawigan sa nasud, karon natangtang na sa maong talaan ang among probinsya. Sa pagkakaron, ana-a sa ika-kuarentay nueve sa kapin otsenta ka lalawigan ang Biliran. Ug sa padayong pagsaka sa ekonomiya ug mas abundang pagpuyo sa mga tawo, hinay-hinay nang nahaw-as sa kakabus ang mga nagpuyo sa maong isla.

May walo ka lungsod ang Biliran. Sentro sa lalawigan ang lungsod sa Naval kung diin ko natawo ug nagdako. Ang lungsod sa Maripipi ang nalahi tungod kay nahimutang ni sa lain na sab nga isla. Kung kaniadto, gabii na kung moabot sa mga panimay ang mga mantalaan, karon mas sayo nang makabasa sa nag-unang balita ang mga residente. May duha ka cable company sa isla ug may telepono ug internet cafes’ na sa bisan asang bahin sa lungsod. Kung kaniadto, lisud ang transportasyon gikan sa sentro paingon sa ubang mga lungsod, karon mas sayon nalang ang biyahe. Kung kaniadto, mokabat pa og lima ka oras ang biyahe paingon sa Tacloban, karon mas dali nalang tungod sa nindot nga da’n.

Apan subo lang tan-awon nga sa akong paglibot sa isla sa miaging Sabado, dakong bahin pa sa mga da’n ang lubak-lubak ug lisud pang kaagian. Mokabat sa kapin trayntay nuebe ka kilometros pa ang wa’ ma semento palibot sa isla ug nagkinahanglan og 700 milyones pesos aron maayo ang dugay nang gireklamo sa mga residente nga da’n. Kung basehan ang pagtuon sa World Bank, adunay katorse ka mga maayong resulta alang sa mga residente ang pagpa-ayo sa usa ka da’n. Ug hangtud nga di’ mahatagan og katumanan ang maong problema, magpabiling dakong perwisyo alang sa mga residente ang bati nga da’n ug mas lisud alang sa mga turista ang pagbisita sa mga ‘tourist attractions’ lakip na ang katorse ka waterfalls nga nagpalibot sa lalawigan.

Apan usa ka butang nga nakapa-sorpresa nako. May mga tindahan sa utanon ug lagutmon tunga-tunga sa kalasangan sa Naval ug Caibiran. Gitapok sa mga mag-uuma ang ilang abot ug gibaligya sa tag singko hangtud baynte pesos ang tapok. Pwede pang mohangyo sa baligyang kamote, saging, lagutmon ug mga lamas. Bisan sa kalisud sa pagpuyo karon, may mga produktong nagpabiling barato alang sa mga Biliranon. Sa usa ka tindahan nga akong naduaw, mas nangangha sa ka barato sa presyo sa lamiang halo-halo. Abi nako ug di’ na magamit ang singko pesos apan sayop ko dihang akong nahibaw-an nga tag-singko pesos lang ang baso sa halo-halo nga gibaligya sa maong tindahan.

Apan bisan pa sa mga maayong panghitabo ug kalambuan sa among probinsya, init ug padayon gihapong gisaw-an sa katawhan ang isyu sa politika. Bisan kung usa ka tuig na ang nilabay human sa eleksyon, padayon gihapon ang pagnilabayay og baho ug mga akusasyon sa radyo sa isig ka kampo. Ug samtang nahitabo ning tanan, mas init usab ang pagtuki sa katawhan o mga dumadapig sa unsay mga gikalambigitang isyu sa ilang mga paboritong lokal nga opisyal. Kung kaniadto ang di’ maayong pamolitika ang nakapugong sa kalambuan, karon way duda mao ra sab ni ang hinungdan nganong nagpabiling wa’y solusyon ang mga problemang gisagubang sa katawhan sa akong lalawigan.