Turismo: Grasya ug problema

Matalom, Leyte – Sa ikaduhang higayon nakabisita ko sa usa sa labing nindot nga isla nga akong nataak sa tibuok nasud. Gamay lang ang lugar apan gipalibutan kini og puti nga ba’s, tin-aw nga tubig, nindot nga corals ug maihap palang sa tudlo nga cottages. Gawas sa lighthouse nga gibutang sa tunga-tunga sa isla, wa’ nay lain pang landmark ang isla sa Canigao sa lungsod sa Matalom. Simple lang ang maong lugar nga wa’ kay laing maistorya gawas sa pag-ingon nga ana-a ka sa usa ka paraiso ning bag-ong panahon. May mga nangaligo sa lugar atol sa among pagtugpa sa dapit su’d lang sa singko minutos. May mga mananagat nga nipahuway ug namaligya sa ilang mga kuhang isda ug kinhason. Ang isla maoy usa sa labing gidugok nga atraksyon sa mga lokal ug langyaw nga turista sa maong bahin sa Leyte.

Sa imong paglibot sa isla ug sa paglakaw nga magtiniil, wa’y kalainan sa isla sa Boracay ang kaputi ug kapino sa ba’s palibot sa gamay nga isla. Apan unsay nakalahi sa maong lugar itandi sa ubang mga ‘tourist attraction’ sa nasud? Wa’y gidawat ug gipadayon nga mga magpapatigayon ang lokal nga kagamhanan aron mobutang og negosyo sa lugar. Buot sa mga taga Matalom nga di’ ma-abuso ang ilang isla sa mga negosyante ug moabot ang panahon nga mismong mga residente sa maong lungsod mahikawan na sa pagbisita sa maong isla. Gi-angkon sa mayor ug mga konsehal sa lungsod nga di’ ordinaryong mga negosyante sa nasud ang niduol sa ilaha aron sa pag-abang sa isla aron magbutang og mga cottages o resorts. Usa sa labing adunahang nakig-alayon sa ilaha mao ang ‘royal family’ sa Brunie nga buot abangan ang isla. Apan sukad kaniadto hangtud karon, usa lang ang tubag sa mga opisyal, ang mga residente sa Matalom ang nanag-iya sa isla ug di’ mahitabo nga mahikawan sila sa ilang katungod sa pagbisita sa lugar.

Usa ka maayong leksyon ang hatud sa mga taga Matalom sa ubang mga lugar sa nasud nga gisudlan na sa mga dagkong negosyante ang ilang nindot nga isla o beaches. Kung atong tan-awon, nagka-problema ang mga taga isla sa Boracay tungod kay mismong mga residente sa dapit, gihikawan sa pagsu’d sa ubang mga lugar nga gi-angkon nang pribado sa mga dagkong negosyante. Gani, adunay isyu kaniadto nga gipapahawa pa ang mga tawo nga maoy nag-una sa pagpuyo sa maong isla tungod sa pagsu’d sa dagkong mga magpapatigayon. Di’ nalang ta molayo tungod kay susamang sitwasyon ang nahitabo dinhi sa Sugbo. Unsa ba kalapad sa mga beaches nga gi-okupa karon sa mga dagkong resorts nga di’ na pwedeng kasudlan sa mga residente sa Mactan? Mismong mga taga isla nga natawo sa lugar ug nabuhi sa maong dapit, mao pa karon ang nahimong dayo sa ilang kaugalingong dapit. Salikwaot paminawon nga mismong mga tawo nga nagpuyo sa maong dapit, mao pa ang did-an nga makasu’d o makalangoy sa nindot nga bahin sa isla tungod kay gipanag-iya na sa mga negosyante ang dapit.

Matod ni NEDA director Ralph Recto, swerte ang Sugbo atol ning panahon sa krisis sa ekonomiya tungod sa kalig-on sa turismo. Nagpasabot nga daghang negosyante ang nagpadayon sa ilang negosyo tungod kay mga lokal ug langyaw nga turista nga nibisita sa lugar bisan pa man sa krisis. Sa populasyon sa Sugbo nga kapin kuatro milyones, nagpasabot ni nga sa matag siyam ka tawo sa lalawigan, usa kanila turista. Base sa talaan sa Department of Tourism, singko porsiento ang gi-ubos sa mga turistang Koryano nga nisu’d sa Sugbo kun itandi ang data sa 2007 ug 2008. Apan matod ni DOT Secretary Ace Durano, wa’y angayan nga ikabalaka tungod kay siento porsiento sab ang gisaka sa mga turista gikan sa Russia ug India. Kung ni-ubos ang gidaghanon sa mga Koryano tungod sa kaubos sa ilang salapi itandi sa Philippine peso, daghan pa og merkado sa turismo nga pwedeng madani sa pagbisita dinhi sa nasud luyo sa krisis sa ekonomiya nga niigo sa dakong bahin sa kalibutan karon.

Apan unsa ang problema sa pagsaka sa populasyon sa mga dayong turista? Kini ang dakong pangutana nga gitubag sa liderato sa NEDA. Matod ni Recto, moabot ang panahon nga di’ maakos sa mga nag-unang panginahanglan ang pagdagsa sa mga bisita. Tungod sa pagsaka sa populasyon sa usa ka dapit sama sa Sugbo, nag-unang problema una ang suplay sa kuryente ug tubig sa usa ka dapit. Mamahimong problema sab unya ang basura ug uban pang hugaw nga mosaka tungod sa kadaghan sa mga tawo. Mas mograbe sab ang polusyon sa usa ka dapit tungod sa pagdasok sa mga residente ug sa mga turista. Ug ang labing gikahadlokan, mosaka ang presyo sa mga nag-unang palaliton ug batakang panginahanglan tungod sa kataas sa ‘purchasing power’ sa usa ka dapit. Gipakita na ta sa unsay mahitabo sa usa ka dapit kansang populasyon sa turista nisuyla na. Tan-awa unsay nahitabo sa Boracay karon? Mahal ang palaliton, problema ang tubig ug kuryente, hugaw ang dapit. Sa katapusan nakong pagdu-aw sa isla, nisuyla ang drainage system human nibunok ang uwan, nagbaha ang dakong bahin sa isla. Matod sa mga residente, nanggawas ang problema karong nisaka ang populasyon tungod sa mga turista.

Simple lang ang tumong sa mga taga Matalom, di’ sila buot nga mahisama sa Boracay o di’ ba kaha sa isla sa Mactan nga halos gihikaw na sa mga tawo ang dapit nga ilaha gyud unta. Makadaghan natong nadungog nga ang turismo ang siguradong da’n paingon sa kalambuan. Apan hinay-hinay lang kay basin moabot ang panahon nga di’ mabalanse ang tanan ug mobalik ra kanato ang problema nga mas bug-at ug makalilisang.