Pag-uli sa kinit-an

Nagkadako ang kahigayonan nga di mauli ang tibuok o bisan kabahin na lang sa dolyares nga balor og P3 milyones nga nalabay sa basurahan sa Inayawan sa Dakbayan sa Sugbo ngadto sa tag-iya. Kay nagkadaghan ang mga lagda nga giingong nalapas sa nangangkon nga tag-iya nga si Emiliano Tanpin:

• Wa pang kapakita sa mga dokumento lisensiyado bang iyang patigayon ug lehitimo bang iyang transaksiyon;

• Gida niya ang $60,000 ngadto sa iyang bay sa Calamba bisan sa lagda sa Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) nga ang mga transaksiyon sa dolyar mahimo lang sa buhatan sa money changer;

• Giingong kapakyas pagpapirma og affidavit sa tag-iya sa $60,000 kon diin ni gikan ug unsay gamitan kay nilapas ang transaksiyon sa limitasyon nga US$5,000;

• Giingong kapakyas pagbayad sa tukmang buhis sa transaksiyon; ug

• Kapakyas pag-segregate sa iyang basura.

* * *

Sa pikas nga bahin, ang giingong nakakita sa kuwarta, ang 16 anyos nga si Napoleon, gihulagway nga nakatuman sa tanang lagda paghipos sa basura. Si Nonoy Castillon, tigpaminaw sa DYAB Abante Bisaya, nibatbat sa kamatinud-anon ni Napoleon sa mga lagda:

• Bisan way dokumento nga mapakita, way makalalis nga tinuod siya nga manguykoyay sa basura sa Inayawan;

• Tinuod siyang kabos ug tinuod siya nga tabanganan;

• Way ebidensiya nga konsabo siya sa igsuon ug suluguon ni Tanpin nga maoy nilabay sa sako bag nga gisudlan sa kuwarta;

• Gi-recycle ni Napoleon ang nalabay nga basura;

• Napuslan niya ang gi-recycle nga basura; ug

• Gipakisaw-an niya sa ubang mga manguykoyay sa Inayawan ang napunitan niya nga talagsaong basura.

* * *

Ubos sa balaod, ang bisan unsang makit-an nga butang nga di imo kinahanglan nga iuli ngadto sa mga opisyal sa kagamhanan o sa tag-iya. Kon imong tipigan ang nakit-an nga butang, makiha ka og pagpangawat. Salamat sa kultura sa pangurakot nga nihakop ron sa atong burukrasya, lisod tumanon ang lagda:

• Unsa may garantiya nga kasaligan ang opisyal nga ulian, labi na kon ang hingtungdang polis o politiko nag-atubang og mga kasong pagpangawkaw?; ug

• Unsa may mahitabo sa kuwarta kon way tag-iya nga moangkon?

* * *

O kon sa kaso ni Tanpin mapakyas pagpakita og mga dokumento sa pagpanag-iya sa kuwarta? Asa man nga buhatan sa kagamhanan ihatag ang kuwarta? Unsaon man pagtino nga ang kuwarta di igahin sa abono nga di igkita sa mga mag-uuma o sa gipaburot pag-ayo nga deco lampposts?

Makapahinuklog sab ni namong mga magsisibya. Mahimo diay ming taralon sa hukmanan kon magpadayon pagdawat sa nabiyaan nga mga butang nga ihatod sa nagpakabana nga mga drayber. Kay di man mi mahimong ilhon nga kabahin sa "local authorities." Apan kon adto itugyan sa mga mayor ang nakit-an nga mga pitaka ug cell phones, mauli kaha sa tinuod nga mga tag-iya?

* * *

Email:[email protected]