Alimango sa lubi

Sabtang Island, Batanes, Philippines —Bisan kinsay akong gipangutana dinhi, managsamang ilang tubag: Tatus ang labing lamiang pagkaon sa Batanes. Maong sama sa tamilok sa Palawan, ako dayon ning gipangita. Lahi sa tamilok, abunda ang tatus. Kasagaran hinuon sa mga kan-anan dinhi ug sa Batan Island, nga maoy nahimutangan sa ulohang Basco, nisuwat na sa Iningles sa putahe—coconut crab.

Kaingon nako nga alimango lang nga ginataan. Dihang giingnan mi nila nga di gikan sa dagat ang tatus, nakuryuso ko. Nipasabot sila nga gitawag ning coconut crab kay mora gyud og alimango ang porma apan nakuha ni gikan sa mga punoan sa lubi sa ilang labong nga mga umahan.

* * *

Duha ka paagi pagdakop sa tatus: Sa isla sa Itbayat, ang labing dako sa Batanes, lit-agon sa mga mag-uuma ang tatus ginamit ang kinudkod nga lubi palibot sa punoan; samtang sa Batan, paduolon ang tatus sa hayag nga mga suga taliwa sa ngiob nga kagabhion. Di kakumpiyansahan ang tatus kay labihang kusogang mamaak.

Apan labihan sang lamia kun maluto na. Patungtuon lang sa nagbukal nga tubig, buliboran og asin ug diyutay’ng lamas, daog na. Morang lambay ang lami, mas baga lang og unod. Doble sa dagkong lambay ang labing dagkong tatus. Maong kun ikaw ray makigkumbate sa usa ka tatus, sama nakong gipasagdan lang sa akong asawa, labihang busoga.

* * *

Di tatus ray lami dinhi. Di sab papiri ang tamiduk, paku o fern nga makuha lang sa tiilan sa bulkang Iraya, ang labing taas nga bukid sa Batanes. Tamatisan, asinan ug piskan og gamay’ng suka ang labing lamian nga paagi sa pag-andam. Mahimo sang sabwan. Kaamgid sa humet, o seaweed soup.

Lami sab kaayong ilang wakay (kamote) nga mahimong sangagon (pinasu), ibuwad (vunes), lung-agon ug dugmukon (amay). Lab-as, lahi ug lami kaayo ang ilang kinilaw’ng isda, o lataven a among. Kun way problema sa presyon sa dugo, di angay’ng sipyaton ang uvud balls nga hinimo sa karneng baboy, flying fish ug bani sa saging.

* * *

Ang mga Ivatan, ang lumad nga mga molupyo sa Batanes, kanunay’ng mag-andam og pagkaon sa tingtugnaw (winter) gikan sa mga buwan sa Oktubre hangtod sa Pebrero. Kanus-a magsige og bagyo, dagko ug bangis ang mga bawod sa naglikos nilang Pacific Ocean ug South China Sea ug mahutdan sila sa naandang suplay sa pagkaon.

Gawas nga way mosungasong pagduaw’ng mga turista, mahurot sang bugas nga abot sa ilang umahan ug bisang pundo sa mga bodega sa National Food Authority kay wa may barkong makalarga. Maong nananom sila sa tanang lagutmon, sama sa gabi, ube, balanghoy ug kamote. Karon pa lang nagsige na’g buwad og arayu (Ivatan sa dorado). Maong bisan sa labing bangis nga mga pagsuway sa kinaiyahan, way gutom dinhi.

* * *

Email: [email protected]