Didto sa Vietnam

(Part 2)

Gikan sa tuig 1859 hangtud 1885 gisakop sa Pransya ang nasud nga Vietnam ug nahimong kabahin ang nasud sa gitawag nga French Indochina. Tuig 1941, gisugdan paghulma ang gitawag nga Viet Minh, grupo sa mga Viet Cong nga ang tumong mao ang pakigbatok sa Pransya aron makuha ang kagawasan. Apan pakyas ang mga taga Vietnam sa pag-angkon sa kagawasan tungod kay sunod nga nisakop nila ang Japan. Niadtong 1955, gisugdan ang gubat tali sa North Vietnamese army ug South Vietnam nga gikontrolar sa Viet Cong. Nanginlabot sa gubat ang Estados Unidos tungod sa kabalaka nga molapad ang impluwensya sa komunismo.

Nahimo tang saksi sa gubat sa Vietnam pinaagi sa telebisyon ug sa mga pelikula nga gipagawas nga naghisgot sa pait nga kamatuoran sa gubat sa maong nasud. Nasayod ‘tang tanan nga gitapos sa Amerika ang ilang pakiggubat sa maong nasud nga wa’ maka-angkon ug tukmang kalampusan. Ang North Vietnam ang nidaog sa kapin 20 ka tuig nga gubat hinungdan nga ang capital sa Vietnam mao ang Hanoi nga ana-a sa amihanang bahin. Samtang ang Saigon o mas naila karon nga Ho Chi Minh sa habagatang bahin ang sentro sa turismo ug komersyo.

Nasayop ko sa akong pagtuo nga mga ‘war freak’ o mahiligon sa krimen ug kagubot ang mga tawo sa Vietnam. Alang sa usa ka nasud nga naka-angkon og kagawasan kapin traynta ka tuig palang ang nakalabay, nagtuo ko nga ana-a gihapon sa matag usa ka Vietnamilang komunidad ang gawi sa usa ka manggugubat. Apan dako kong sayop tungod kay ang bag-ong henerasyon sa mga Vietnamese mahigugmaon sa kalinaw. Usa sa mga nagpamatuod niini mao ang hingpit nga pagdili sa pag-angkon og pusil o armas. Mas kung nakadayeg dihang akong nahibaw-an nga bisan ang pulis sa maong nasud, gidid-an sa pagbitbit og pusil. Sa batota lang nga da’ sa mga pulis, respeto na ang ibawos sa mga tawo.

Ang krimen manganak og laing krimen. Apan di’ ingon niini ang sitwasyon sa Vietnam. Ang gubat nga nahitabo sa ilang nasud su’d sa dugay nga katuigan, usa nalang ka dakong bahin sa ilang kasaysayan. Ang mga ebidensya sa gubat imo nalang makita sa museum nga nag-preserbar sa war remnants. Hangtud karon, ana-a lang gihapon ang Cu Chi tunnel nga may gitas-on nga 200 kilometro. Gibuksan sa Vietnam sa mga turista ang mga salin sa gubat aron ipahibawo sa tibuok kalibutan unsa ka epektibo ang guerrilla warfare aron sa pagpukan sa ilang mga kaaway. Apan labaw sa tanan, ilang gi-preserbar ang maong pait nga bahin sa kasaysayan aron pagpahinumdum kanila nga di’ na mahitabo pang daog-daugon sila sa ubang mga tawo.

Ang kagawasan nga naangkon sa Vietnam niadtong 1976 ang nagbukas sa bag-ong kultura sa kalambuan sa maong nasud. Usa ka dakong sagpa ug insulto nako isip usa ka Pinoy nga naka-angkon og kagawasan niadtong 1898 apan nagpabilin nga dakong kabus ug puno sa krimen sa matag adlaw. Usa ka dakong insulto alang nako nga nagbarug sa usa ka nasud nga kaniadto gidugmok sa mga bomba ug gipukan sa kalagot ug pagdumot apan karon nibarug nga usa ka lig-ong dapit. Nagduwa ang daghang pangutana sa akong huna-huna; diin man ‘ta nasayop sa atong kasaysayan? Unsay atong gihimo aron makabangon gikan sa mga pagsuway sa gubat? Unsay gihimo sa matag usa nato aron mopili og mas tarong nga mga opisyal sa gobyerno? Unsay nahimo natong kontribusyon aron hingpit nang ipadaplin ang kalisud?

Niadtong 2005, wa’ makalingkawas sa dakong insulto ang Vietnam human sila giila nga ikaduha sa labing kurakot nga nasud sa kalibutan. Apan ang maong pagsuway nga nilatos sa ilang nasud wa’ mahimong babag aron sa paglambo. Usa ka Vietnamese ang nitug-an kanako, di’ kalikayan ang gitawag nga red tape sa mga buhatan sa gobyerno aron mas paspas ang transaksyon. Apan ang labing mahinungdanon, dakong buhi ug paspas ang pagserbisyo sa katawhan ug pagtubag sa ilang mga batakang panginahanglan. Dinhi sa Pilipinas, kurakot na nga nasud, nabutang pa sa alaot ang katawhan.

Hapit ko malimot pagbutyag nga wa’y makalupig sa ka lami sa kan-on (rice) sa Vietnam nga karon usa sa labing dakong export product sa maong nasud dungan sa kape. Di’ ba ang mga Pinoy man nga mga mag-uuma ang nagtudlo nila unsaon sa pagpang-uma niadtong 1970’s? Karon sa ilaha ta moangkat og bugas humay. Maka-insulto, di’ ba?

* * *

Email: [email protected] or [email protected]