Karong piniliay, wa’y duda ang mga kabus ang bida! Salamat sa mga politiko nga karon palang nangulitawo nang daan sa katawhan aron suportahan sunod tuig nga eleksyon, ang mga kabus ang labing mahinungdanon nga hut-ong sa katilingban. Di’ ikalalis nga ang mga kabus ang nabutang sa sentro sa kampanya tungod kay tataw ni sa mga nanggawas karon nga ‘PSA’s kon public service announcement sa mga nagpabati-bati nang mokandidato. Sama sa gipaabot, ang tema sa ilang mga pahinumdum sa radyo, telebisyon, mantalaan ug bisan sa internet ang mga kabus nga mga Pilipino. Siyempre, nag-unang tumong sa ilang pahinumdum mao ang ila kunong maayong tinguha alang sa mga kabus kun ugaling maswertehan ug maoy mabutang sa pwesto.
Unsa ba’y bag-o alang sa atong mga politiko? Wala. Kung kaniadto ang mga kabus ang ilang gipangulitawhan, karon susamang grupo sa mga tawo ra ‘sab ang ilang gibirig-birigan aron iboto sila sa sunod nga piniliay. Normal lang siguro tungod kay kapin otsenta porsiento sa atong populasyon sa nasud ang mga kabus. Sila ang mga tawo nga wa’y klarong trabaho, wa’y klarong kinitaan, wa’y klarong edukasyon, wa’y klarong benepisyo alang sa ilang panlawas, wa’y klarong pinuy-anan, wa’y klarong padulngan sa ilang kinabuhi. Ug tungod kay naglisud ug naglibog na unsa’y sunod nga mahitabo sa ilang pagpuyo, sila ang hut-ong sa mga tawo nga dali rang motuo sa ulog-ulog sa mga politiko. Kung ang kakabus, nga mao sa’y gisaad sa mga nangaging opisyal sa gobyerno nga ilang tabangan, siguro di’ na sila ingon ini ka daghan karon.
Apan nagpabilin ang problema tungod kay hangtud karon, wa’ pa mahatagi og malungtarong solusyon ang kakabus sa nasud. Uyon man ka o dili, daghang mga ilegal nga butang ang nitumaw tungod sa grabeng pagkutoy sa tiyan o kawad-on. Motuo man ka o di’, ang kakabus ang nahimong sentro sa daghang krimen nga nahitabo sa katilingban karon. Kun ang kakabus ang nahimong utok sa daghang kahiwian sa atong palibot, sakto ka, pakyas ang gobyerno sa pagtubag ug paghatag og solusyon sa tinubdan sa maong problema. Pait palandungon apan matod sa daghang mga ‘political analyst’ kabahin ang kakabus sa atong pagpuyo ug dagan sa politika sa nasud. Di’ mahimo matod nga mapapas o mahatagan og malungtarong solusyon ang maong problema tungod kay kabahin na ni sa pagpuyo sa mga Pinoy.
Di’ nato kalimtan, kapin tres sientos ka tuig ta nga gipaubos sa mga Katsila. Ang kultura nga may adunahan ug kabus, may amo ug katabang, may haciendero ug mag-uuma, may Ginoo ug may mga timawa, gikan pa sa maong kultura. Hangtud karon ug sa sunod nga mga katuigan, siguradong ana-a pa gihapon ni sa batasan sa mga Pinoy. Wa’ ba ka maka-obserbar sa mga pasundayag sa telebisyon? Dakong buhi ang maong kultura kung diin ang mga adunahan lang ang may katungod nga mohupot sa posisyon sa katilingban. Susama proseso ug susamang pamaagi ang nahitabo karon sa atong katilingban. Kung kinsa kadtong may salapi ug impluwensya, mao lang ang may katungod nga mohupot sa posisyon.
Matag usa ka botante, may katungod nga muboto sa mga kandidato nga buot niyang mohupot sa posisyon. Ma kabus man o adunahan, susamang usa lang ka boto ang gihatag kaniya nga katungod. Wa’ magpasabot nga kung may binilyon ka pesos kang salapi o may kompaniya kang nihatag og libuan ka mga trabaho, tagsa ka libong boto ang pwede nimong isuporta sa imong kandidatong napilian. Dinhi sa nasud, ma adunahan man ka o nagkamang sa kalisud, basta narehistro lang, usa ra ka boto ang imong ihatag sa imong manok nga politiko. Ug tungod kay ang mga kabus man ang may labing dakong populasyon sa nasud, normal lang nga sila ang kanunay nga gipangulitawhan sa mga kandidato.
Apan unsay hinungdan nganon sa panahon nga makalingkod na ang kandidatong perting nakasaad nga motabang sa mga kabus, mura naman og di’ kaila ang mga pobreng nisuporta niya? Kini tungod kay kung boto ang gihatag sa mga kabus, salapi ang gitunol sa mga adunahan aron iyang gamiton sa pagpalit sa boto sa mga kabus. Pait palandungon kun susamang proseso ang mahitabo sa piniliay sunod tuig. Gikinahanglan nga karon palang mobarug na ang mga kabus batok sa mga politiko nga nigamit sa ilang kalisud aron ipalabang ang ilang kandidatura. Karon palang, isaad na sa mga kabus nga sila ang bida, di’ lang panahon sa piniliay, apan panahon sa kalambuan nga mosentro sa kasulbaran sa ilang kahimtang.
* * *
Email: rico_lucena@abs-cbn.com or ricolucena@yahoo.com