Kabangis sa kalikupan

Nakalitan ang mga taga lungsod sa Santander sa habagatang Sugbu sa kalit nga pagbaha nga ilang nasinati niadtong adlaw’ng Sabado. Sukad masukad, wa’ masu’d sa huna-huna sa mga molupyo sa lugar nga bisitahon sila sa maong matang sa trahedya. Ang sunod-sunod nga pagbunok sa uwan ang naka-ingon sa kalit nga pagbanlas sa baha sa ilang mga gamit, mga pananom ug kalsada. Tungod sa wa’y hunong nga uwan, nidahili ang dagkong mga bato nga ni-ali sa da’n sa maong lungsod. Nabutang sa dakong pangutana ang maong insidente kun nganong nahitabo sa ilaha ang maong matang sa katalagman nga di’ man sila maabtan og bagyo o kusog nga uwan su’d sa dugay nang mga katuigan.

Bisan ang mga taga Dumaguete City sa silingan nga lalawigan sa Negros Oriental, wa’ sab magdahom nga mo-awas ang Banica River, ang usa sa labing taas ug lapad nga sapa sa lugar. Kung kaniadto, kaagi-an pa sa mga residente ang sapa, karon gamay nga bunok sa uwan lang, kalit lang mosuyla ang tubig nga maoy naka-ingon sa pagka-kalas sa daghang kinabuhi ug pagkabanlas sa daghang mga pananom ug balay. Ug ning bag-o, di’ lang ang sapa sa Dumaguete ang nisuyla tungod kay ang mga silingang lungsod sa Sibulan ug Amlan o bisan ang lungsod sa Pamplona apektado sab. May mga kinabuhi nga nakalas ug may mga pamilya nga nawagtangan og panimay.

Di’ na bag-o sa nasud ang maong matang sa trahedya. Gikan sa labing grabe nga katalagman hangtud sa labing yano nga pagpangisog sa kina-iyahan, ato nang nasinati ang tanan. Kinsa may makalimot sa pagbaha sa dakbayan sa Ormoc niadtong 1991 kung diin kapin sa walo ka libo ka kinabuhi ang nakalas. Wa’y bisag usa ka residente sa lugar nga ang hinay nga buhos sa uwan, moresulta sa kalit nga pagsaka sa tubig nga nagtupong na ang tubig sa dagat ug ang baha. Kung basehan ang imbestigasyon, daghang buhawi ang niigo sa lugar atol sa maong higayon. Tungod kay upaw na ang bukid sa dakbayan sa Ormoc, wa’ nay mga kahoy nga mao untay mopugong sa kusog nga bul-og sa tubig. Human sa halos baynte ka tuig, nakabangon na ang dakbayan gikan sa labing ngitngit nga pahina sa ilang kasaysayan. Apan pila lang ba ka mga dapit sa nasud o sa kalibutan ang nakat-on gikan sa maong trahedya aron di’ masubli ang maong insidente sa ilang dapit?

Magtulo ka tuig na karon ang nahitabo sa trahedya sa Guinsaugon sa lungsod sa St. Bernard, Southern Leyte. Ang sunod-sunod nga bunok sa uwan ang giingong hinungdan sa pagdahili sa bukid nga maoy nitabon sa tibuok barangay. Gibana-banang tulo ka libo ka mga tawo ang natabunan nga buhi. Hangtud karon, maihap lang sa tudlo ang mga patay nga nakubkoban gikan sa dapit. Daghang teyoriya ang nigawas human sa maong insidente. Ang uban nag-ingon nga tungod kay agi-anan sa linog ang maong lugar hinungdan sa paghumok sa yuta. Ang pangutana karon sa libuan ka mga residente nga nagpuyo sa giisip nga agi-anan sa linog, unsa sila ka luwas sa ilang pagpuyo ug wa’ bay mahimo ang gobyerno aron sa pagpahimangno sa ilaha unsa ka delikado ang lugar nga ilang gipuy-an.

Duha ka tuig na ang nakalabay, ingon og sa gitagakan og atomic bomb ang dakbayan sa Legaspi ug ubang silingang mga lungsod. Buhawi gihapon ang giisip nga naka-ingon sa grabeng trahedya. Wa’y balay nga nasalbar sa kadaut ug wa’y residente nga normal ang pagpuyo niadtong higayona tungod sa grabeng kadaut nga hatud sa insidente. Nabutang sa dakong peligro ang mga biktima tungod sa nagkadaiyang sakit nga nitumaw. Gatosan ka mga kinabuhi ang nakalas ug binilyon ka pesos sa kabtangan ug imprastraktura ang nangguba. Human sa duha ka tuig, hingpit nang nakabangon ang maong lugar apan nagpabilin gihapon ang pait nga handumanan sa usa ka trahedya nga wa’ damha ni bisan kinsa.

Di’ na maihap ang trahedyang niigo sa bisan asang lalawigan sa nasud. Gani, gisaludohan na ang atong nasud sa uban tungod sa matang sa lakang nga atong gihimo pagtubag ug pagsulbad sa mga problema atol sa trahedya. Apan kung tan-awon nato ang sitwasyon dinhi sa Pilipinas, permi lang tang maapsan sa kadaut sa katalagman. Kung kanus-a human nang naka-kuso-kuso ang kadaut, mao pay paglihok sa atong mga ahensya aron sa pagsulbad sa problema. Di’ nato mabasol kung ang nag-unang grupo nga motabang human sa trahedya mao ang ‘National Disaster Coordinating Council’ nga magtagbo lang ang uban o molihok lang kung may mga kadaut nang nahitabo o may kinabuhi nang nakalas sa trahedya. Kung kanus-a natagamtaman ang kadaut, mao pay pakig-alayon sa maong grupo sa mga ahensya sa gobyerno o pribadong sektor nga maglangkob pagkab-ot sa solusyon. Nagpatawag na og daghang ‘summit’ ang gobiyerno sa krisis sa lana o panrabaho, pwede ba sab nga magtigum ang tanang sektor aron diskusyonan ang katalagman ug mga kadaut nga hatud ini. Angayan natong tan-awon nga may krisis man sa panalapi o wa’, may krisis man sa trabaho o wa’, may krisis man sa lana o wa’, ang kadaut nga hatud sa kalikupan, wa’y gipiling panahon ug biktima.