'Taiwan experience'

Ang Taiwan maoy unang dapit gawas sa Pilipinas nga akong natumban. Sulod sa mubo lang nga higayon nga didto ko sa maong dapit maoy unang mipasunding sa akong huna-huna ang dakong kalainan sa maong dapit itandi sa atong nasud.

Di kinahanglang paklion ang mga dokumento kun pilay income sa Taiwan aron imong makit-an ang dakong dipirensiya niini sa atong nasud. Sa kahimtang pa lang sa mga molupyo sa maong dapit, nga imo dayong maobserbahan inigtaak nimo niini, imo dayong makita ang ilang dakong bintaha.

Ang Taiwan gihulagway ni nga breakaway province sa mainland China. Taas sab og giagian ang maong nasud basi sa ilang history. Sama sa Pilipinas gisakop sab sila kaniadto sa mga langyaw.

Gawas sa pagpanakop sa mga langyaw sama sa mga Portuguese, Dutch, Spanish ug Japanese nakigbisog sab ang maong dapit alang sa kagawasan niini gikan sa China. Si General Chiang Kai-Shek sa Nationalist Party maoy nangulo sa settlement didto sa Taiwan human sa kapildihan sa iyang mga sundawo didto sa mainland China.

Sukad sa pamunoan ni Chiang niadtong 1949 ang Taiwan kanunay sab nga gitay-og labi pa sa panlimbasog sa mga misunod nga lider niini nga mobuwag gyud gikan sa panggobyerno sa China.

Wa sab makaeskapo ang maong dapit gikan sa mga pasangil sa pangurakot gani niadtong 2006 gipalagpot sa ilang parliament ang ilang kanhi presidente nga si Chen Shui-bian tungod sa pasangil sa pangurakot sa iyang asawa ug sa ubang mga opisyal sa iyang gobiyerno.

Pero bisan sa kagubot sab sa ilang politika didto, gani dihay mga higayon nga nagsinumbagay ang ilang mga membro sa parliament atol sa election, ug sa pasangil sa pangurakot malamboon gihapon sila kun itandi sa Pilipinas.

Usa sa mga barometro alang nako nga ang usa ka dapit malambuon mao ang pagpuyo sa iyang mga molupyo. Sukwahi dinhi sa Pilipinas, ang mga kabus sa maong dapit, wa pasagdi sa ilang gobiyerno nga magtukod og barong-barong diha daplin sa dalan ug mga sapa o ba kaha sa kabaybayonan nga piligro kaayo panahon sa katalagman.

Ang ilang mga kabus didto sa Taiwan nagpuyo og condominium nga gipatukod sa gobyerno. Nganong di man ni mahimo sa gobyerno sa Pilipinas?

Usa sa mga rason nga akong naobserbahan nganong mas bintaha ang Taiwan sa Pilipinas bisan kun susama ra sab ang kahimtang niini kun kaguliyang sa politika ang hisgutan ug pasangil sa pangurakot mao nga mas nipis og nawong ang mga Taiwanese ug kamao pang mauwaw.

Si kanhi presidente Chen lang pananglitan nga giakusahan ang iyang administrasyon sa pangurakot wa man managana pag-resign. Apan dinhi sa Pilipinas bisan pa og giuwan na og protesta ug duna nay mga timailhan sa pangurakot wa gyuy uwaw ang atong mga politiko nga nipilit sa ilang lingkuranan.

Lain nakong namatikdan mao nga di tigpakaaron ingnon ang ilang mga molupyo sukwahi sa Pilipinas. Pananglitan usa sa malambuon nga industriya nila mao ang power industry gamit ang modernong teknolohiya sa coal power plant.

Dinhi sa Pilipinas daghan sa mga nagpakaaron ingnon nga mga environmentalist ang kusganong nisupak sa paggamit sa maong teknolohiya tungod kay makadaot kuno sa kalikupan.

Lain natong gisupak dinhi sa nasud mao ang paggamit sa incinerator pagsunog sa atong mga basura. Apan samtang atong giyam-iran ang maong mga teknolohiya mao ni ang gigamit nila sa Taiwan.

Kun tinuod nga hugaw ug makadaot sa kalikupan ang coal-fired power plant nganong wa man ni makadaot sa Taiwan? Ug kun bati ang incinerator nganong didto sa Taiwan gihimo man gani nga restaurant ang panghaw ani didto?

Di ko kasabot nga gusto kuno natong protehian ang kalikupan apan mas gipalabi pa nato nga magpasad ang mga basura diha sa karsada ug sa mga kanal ug sapa. Mas palabihon pa nato nga magkuwang ta og supply sa kuryente kay sa hangpon ang teknolohiya nga namatud-an na ug gigamit sa ubang nasud.

* * *

[email protected]