Kaso sa hikog

Usa ka ba sa mga tawo nga naapektuhan sa sunod-sunod nga kaso sa hikog? Usa ka ba sa mga nakapangutana gi-unsa paghuna-huna sa mga tawo nga nikutlo sa ilang kinabuhi ? Usa ka ba sa mga nakapangutana unsay mahitabo ug asa paingon ang kalag sa mga tawo nga naghikog? Sa kadaghan sa pangutana, mas lisud tubagon ang balidong punto nganong taas ang kaso sa mga tawo nga nagpakamatay karon kung itandi sa miaging mga katuigan. Ang tubag, kining tanan maoy tataw nga tima-ilhan sa usa ka nasud nga kuwang ang pagsuporta sa usa’g usa. Ug tungod sa nag-ung-ong nga dakong krisis sa ekonomiya, gikabalak-an nga mosaka pa ang kaso sa hikog.

Nakuryoso ko nga nagtan-aw sa mga tawo nga nawad-an sa pangisip su’d sa psychiatric ward sa Vicente Sotto Memorial Medical Center. Sa akong huna-huna naka-ingon ko, pagkaswerte ning mga tawhana nga tungod kay nalisuan sila sa maayong pangisip, wa’ sila mahibawo unsay mga panghitabo sa palibot, wa’ sila masayod unsa ka dako sa problemang gisagubang sa mga kabus karon. Kining tanan, posible sa kalibutan sa mga sama nilang may kaugalingong kalibutan ug wa’ mabalda sa mga tinud-anay nga sitwasyon o pagsuway sa kinabuhi.

Apan lahi ang mga kaso sa hikog nga atong nasugatan sa pagkakaron. Matod sa usa nako ka higala nga psychologist, ang mga tawo nga niresulta sa paghikog, wa’y tarong nga pangisip ug ang pagkutlo sa ilang kaugalingong kinabuhi ang labing klarong tima-ilhan nga mas pa silang wa’ sa pangisip itandi sa mga ana-a su’d sa mental hospital. Siguro makaingon ta nga anugon ang kinabuhing gikutlo lang sa usa ka dali nga proseso. Apan ang tanan, resulta lang sa nagkada-iyang aspeto nga nagpalibot sa usa ka tawo aron buhaton ang pagpakamatay.

Ang gihimo ni Felix Ortiz sa iyang kaugalingong anak ug anak sa iyang kanhi ka live-in, maoy tataw nga ebidensya sa kawa’y puangod niining kalibutana. Nagpasabot lang nga ang kalibutan sa pagkakaron, napuno na sa hiwi ug di’ maki-angayon nga prinsipyo. Daghan ta og pwedeng mabasol nganong nahimo ni Ortiz ang giingong pagpatay sa duha ka bata sa wa’ pa siya giingong mikutlo sa iyang kinabuhi. Ang tanan, nagpasabot lang ang palibot sa pagkakaron, kuwang sa suporta o nagkuwang sa panahon aron paminawon ang usa ka tawo nga nag-atubang og dakong problema. Ang pagpadayag sa problema sa mga tawo nga imong gisaligan maoy nakita sa mga psychologist nga lig-ong panagang aron kalikayan ang paghikog. Ug tungod sa sunod-sunod nga kaso sa hikog, makapangutana ta kung may igo pa bang panahon ang bag-ong henerasyon sa pagpaminaw sa problema sa uban o nagkapuliki na ang tanan sa pagsagubang sa mga pagsuway sa pagpuyo?

Ang gihimo ni Ortiz maoy gitawag nga egoistic theory sa mga kaso sa hikog. Nagpasabot nga kuwang ang suporta nga gihatag sa mga tawo nga nagpalibot sa biktima hinungdan nga iyang nabuhat ang krimen sa wa’ siya magkutlo sa iyang kinabuhi. Kung padayong magkuwang ang suporta sa usa’g usa atol ning panahon sa grabeng krisis, makapabalaka nga mahimo sa uban ang pagkutlo nalang sa kinabuhi tungod sa gihambin nga pagbati nga daw nawad-an na sila’g suporta gikan sa mga tawo nga ilang gipaabot nga mopadayag sa ilang gugma ngadto kanila. Ug tungod sa di’ mapugngan nga nag-aso-asong emosyon sa usa ka tawo, iyang mabuhat ang pagpakamatay. Ang maong teyoriya gitawag sa mga psychologist nga ‘impulsive theory’.

Ang althroistic theory sa pagpakamatay ang tawag alang sa mga suicide bombers. Buot sa maong tawo nga kutluon ang ilang kaugalingong kinabuhi aron pagsunod sa hiwing idolohiya sa ilang grupo ug aron ipadangat sa katawhan ang ilang mga hiwing pagtuo. Ang maong matang sa teyoriya maoy labing makahadlok sa tanan tungod kay gibaliwa’ sa maong mga tawo nga makalas o ma-angin ang kinabuhi sa uban. Ang labing mahinungdanon alang nila, ilang matuman ang unsay ana-a sa ilang idolohiya. Ang anomic theory maoy usa sa akong gikabalak-an nga mahitabo karong nagsagubang sa krisis ang kalibutan. Ang mga tawo nga mawad-an sa trabaho o ma-usab ang ilang pagpuyo tungod sa kalit nga pagkawa’ sa opurtunidad moresulta sa labing sakit nga pagkutlo sa ilang kinabuhi.

Ning panahon sa grabeng kalisud, karon ang panahon aron atong ipakita ang atong tinud-anay nga pagpakabana ug panag-hiusa. Dako na kaayo og tabang ang pipila ka minuto nga pagpaminaw sa problema sa uban. Di’ man ta direktang makatabang sa problema apan ang paggahin lang og oras aron mogaan ang gihambin nga kalisud, atong mahibaw-an nga kinabuhi na diay ang atong naluwas.