Sabah, Merdeka ug Jabidah

Sultan sa Brunei maoy orihinal nga tag-iya sa Sabah niadtong 1704. Gigasa ni niya sa Sultan sa Sulu tungod sa pagtabang pagbadlong sa rebelyon batok sa iyang pamunoan. Mao ni sukaranan sa padayong pangangkon sa Sultan sa Sulu ug sa awhag nga lab-ason sa gobyerno sa Pilipinas ang pagbawi sa Sabah. Nakapalig-on ning maong baruganan ang pagsud og kauyonan uban sa Sultan sa Sulu sa nagkalainlaing mga nasud, apil nang Britanya, Espanya ug Netherlands.

Nalawgaw ang pagpanag-iya sa Sabah niadtong 1878. Ang sad-an mao ang Austrian nga si Baron de Overbeck. Kinsa nihudlat sa Sultan sa Sulu nga nameligro siyang mapilde sa mga puwersang Espanyol. Gilingla niya ang Sultan sa pagpaabang sa Sabah niya. Ang ilang kontrata ni-detalye sa kinatibuk-an sa Sabah.

***

Gibaligya ni Overbeck ang iyang katungod sa Sabah ngadto ni Alfred Dent, nga maoy nagtukod sa British North Borneo Company isip tagduma sa Sabah. Dihang gihatagan ang kompaniya og Royal Charter niadtong 1881, kusganong niprotesta ang Espanya ug Netherlands.

Isip tubag sa protesta, ang Britanya nipatin-aw nga ang sobereniya sa Sabah nagpabilin sa Sultan sa Sulu ug nga ang kompaniya igo lang niduma sa teritoryo. Sa 1946, ang British North Borneo Company nitugyan sa Sabah ngadto sa Britanya. Nga nipahamtang sa ilang pagpanag-iya sa Sabah niadtong Hulyo 10, 1946.

***

Ang orihinal nga pangangkon sa Sabah gihimo ni kanhi gobernador heneral Francis Burton Harrison, foreign affairs adviser sa Pilipinas, kinsa nisukwahi sa pangangkon sa Britanya. Sa 1950, ang mga kongresista nga silang Diosdado Macapagal, Arsenio Lacson ug Arturo Tolentino nipasaka og resolusyon pagrehistro og pormal nga pangangkon sa Sabah. Sa 1962, ang Kongreso nitugot sa presidente pagbakwi sa Sabah.

Sa 1963, ang Sabah nahimong gawasnon gikan sa Britanya. Pinaagi sa plebisito, nipili ang mga molupyo pag-ipon sa Malaysia. Sukwahi sa gihimo sa Britanya sa Hong Kong. Nga sa way pagpatawag og plebisito niuli sa Hong Kong ngadto sa Tsina niadtong 1997.

***

Si Macapagal ang gipasanginlang nilusad sa “Operation Merdeka” pagbakwi sa Sabah pinaagi sa puwersa. Gipasanginlan si kanhi presidente Ferdinand Marcos nga nisawo sa sekretong operasyon. 200 ka Tausug ang gibansay-bansay sa Simunul, Tawi-Tawi sa 1967. Dayon ang commando, nga ginganlan og “Jabidah”, gibalhin sa Corregidor alang sa mas higpit nga bansay-bansay.

Apan nahibaw-an sa mga Tausug ang tinuod nilang misyon. Nialsa sila. Ang nangangkon nga bugtong nakalingkawas sa masaker, si Jibin Arula, niingon nga kapin sa gatos niya ka kaubanan ang gipamatay. Tungod sa pagkabisto sa sekretong operasyon, natukod ang Moro National Liberation Front ni Nur Misuari, nga nakahimong radikal sa mga Muslim ug nakadani sa abundang panabang sa Malaysia sa rebelyon sa Mindanao.

***

Email: [email protected]