Kon nagkarakara nang Dakbayan sa Sugbo ug ubang local government units pagtarung paghipos sa ilang basura tungod sa mga kaso nga gipasaka sa environmentalists ug paghigpit sa Department of Environment and Natural Resources (DENR) pagpatuman sa Republic Act No. 9003, o Ecological Solid Waste Management Act, nga napasar niadto pang 2001, angay nilang sundon ang Bayawan City, Negros Oriental, nga maoy gipasidunggan nga maoy labing maayong niduma sa ilang basura sa Central Visayas.
Wa matukod ang Waste Management and Ecology Center sa Bayawan sa usa lang ka pamilok: 2004 nang nakaumol sa plano pagtukod og clay-lined landfill, composting plant ug materials recovery facility (MRF).
***
Nagsugod paglihok ang Bayawan niadtong 2003: Gisusi ang klase sa ilang basura (malata, di malata ug residual) ug ang gidaghanon sa basura nga maoy nitino sa gidak-on sa sanitary landfill, mga trak nga gamiton pagkolekta, kasubsob sa pagkolekta ug gidak-on sa MRF ug composting facilities.
Human naumol ang 10 ka tuig nga Solid Waste Management Plan, nahatagan sila og Environmental Compliance Certificate niadtong 2008. Gitukod dayon ang landfill, composting plant, MRF, septage treatment facility ug wastewater treatment facility. Ang proyekto nigamit sa tukmang mga teknolohiya ug lokal nga kahimanan aron pagdaginot.
***
Ang Bayawan nipili sa gamiton nga luna di lang tungod kay bakante kon dili tungod sa kahaom ini. Gawas sa ocular inspection, ang gipiliang mga luna gipaubos sa hyro-geological survey sa Mines and Geosciences Bureau. Gikonsulta sang mga molupyo nga maapektahan aron madawat nila ang proyekto.
Nalugwayan pag-ayo ang lahutay sa landfill kay gitaparan ni og MRF, diin gibuwag ang malata, di malata ug residuals. Ang pagtanggong sa duga sa basura nakalikay sa pagkahugaw sa suplay sa tubig.
***
Malata ang 56% sa nakolektang basura sa Bayawan. Gilusad ang lapad nga kampanya pagdasig ug pag-edukar sa katawhan pagbuwag nang daan sa basura sa ilang kabalayan. Tungod ini, nitidlom pag-ayo ang gidaghanon sa nakolektang basura.
Ang malata nga mga basura gida sa MRF diin gipaubos sila sa drum ug windrow composting. Gigamit ang mga sandayong aron nga mabahig ang nagkalainlaing matang sa basura. 1,054 ka tonelada sa basura ang nabaligya ngadto sa junkshops.
***
Ang wastewater treatment facility maoy nitigom sa duga sa basura sa landfill. Aron pag-iban sa gasto, gigamit ang lagoon (nga maoy mokolekta sa duga sa basura atol sa tinguwan), aerobic ponds (nga maoy modawat sa tubig gikan sa lagoon) ug wetland.
Ang Bayawan dunay duha ka vacuum trucks nga mobasiyo sa tanang septic tanks sa kabalayan aron nga di moawas ngadto sa groundwater. Ihuwad ang hugaw sa duha ka tangke, diin magpabilin ang septage sud sa 30 ka adlaw, di pa molusot ngadto sa gisumpay nga drying beds.
* * *
Email: leo_lastimosa@abs-cbn.com.