Nalipay ko nga naresolbar na sa Department of Environment and Natural Resources ang panagbingkil tali sa grupo ni retiradong Heneral Tiburcio “Kuya Tiboy” Fusilero ug sa mga mag-uuma sa barangay Cantipla ug Tabunan, mga bukirang barangay sa siyudad sa Sugbo.
Gani, gikasabutan nga i-organisar ang Central Cebu Protected Landscape (CCPL) sa Cantipla ug Tabunan nga ubos sa pagbantay sa hugpong ni Kuya Tiboy.
Atol sa dialogo, ang grupo ni Kuya Tiboy maoy gitahasan nga moprotehir sa maong mga area gikan sa forest fires, illegal resource extraction, expansion sa mga farm lots, ug uban pa nga kalihukan nga makadaot sa kalikupan.
Giila sa DENR ang Memorandum of Agreement (MOA) tali ni Fusilero ug sa DENR, pinaagi ni kanhi DENR Secretary Antonio Cerilles nga gipirmahan niadtong tuig 2000. Nalakip sa MOA ang 28,312 hektaryang luna nga ubos sa CCPL.
Hinaot unta nga klaro na sa mga mag-uuma sa Cantipla ug Tabunan ang nasabutan atol sa dialogo ug mohunong na sa tinguha nga papahawaon ang retiradong heneral sa maong luna.
Dili lalim ang gidangpan nga papel ni Kuya Tiboy sa kabukiran sa Cantipla ug Tabunan. Siyay nagsilbeng “sikyu” sa maong mga bukid aron dili ma-abuso sa mga tawo nga nag-apas sa kaadunahan sa mga environmental resources sama sa mga troso, yuta ug uban pa. Dili gani ko gustong motuo sa impormasyon nga akong nahibaw-an nga adunay sindikato sa mga mamutolay og kahoy ang gusto kaayong mawagtang si Kuya Tiboy sa kabukiran sa Cantipla ug Tabunan.
Apan mituo hinuon ko nga adunay grupo sa mga real estate developer, ilabi na kining nag-develop og mga subdivisions nga gusto kaayong wagtangon si Kuya Tiboy sa kabukiran tungod kay mao ra kini ang nakababag sa ilang plano pagsum-ok sa Cantipla ug Tabunan aron adto mohimo sa ilang mga housing projects.
Gani aduna nay mga real estate brokers nga nagtuyoktuyok sa maong mga lugar aron sa pagpamaligya og mga yuta.
Nahibulong gani ko niini nga dili man unta mabaligya ang mga luna sa maong mga lugar tungod lagi kay covered man kini sa protected area.
Gani adunay balaod niini, ang Akta Republikar 9486 nga napasar niadtong Hunyo 7, 2007 nga nag-consolidate sa mga protected ug watershed area sa Metro Cebu. Covered sa maong balaod ang CPPL nga gidumala ni Kuya Tiboy.
Ang mga mag-uuma sa maong lugar nga maoy gipasanginlan nga nangibot ug mipatay sa 60 mil ka mga seedlings nga gipananom sa grupo ni Kuya Tiboy, makahibulong kaayo nganong aduna dayoy abogado nga modupa kanila panahon sa lalis lalis.
Kinsa may mamayad aning mga abogadoha, ang mga mag-uuma? Dili ko motuo.
Motuo hinuon ko nga ang mga negosyante’g yuta diha sa Cantipla ug Tabunan ang nagbayad niini, ug himuon lang “front” ang mga mag-uuma aron molampos sila sa dautan nilang laraw – ang pagpapahawa kang Kuya Tiboy.
* * *
Sobrang pamolitika ang mabasol nganong hangtod karon walay mehoras ang nangabot sa lungsod sa Compostela ug walay tataw nga basic services ngadto sa katawhan.
Para nako, dili mabasol ang nag-ung-ong nga kaso sa Comelec nga gisang-at sa napildeng kanhi mayor nga si Ritchie Wagas batok kang mayor-elect Joel Quiño.
Bisan sa nag-ung-ong nga kaso, wala man magpabaya ang nasyonal nga kagamhanan. Gibutangan kini og “caretaker mayor” nga mao si DILG-7 regional director Pedro Noval nga maoy modumala sa lungsod ug moseguro nga ang operasyon sa balay-lungsod magpadayon.
Apan tungod sa pag-apil-apil sa mga dagkong politiko, nalawgaw ang pagdumala ni Noval.
Dili mabasol ang grupo ni Quiño. Ang kaikag nga mahibalik ngadto sa katawhan ang mga batakang serbisyo ug panginahanglan.
Apan kun ang mga dagkong politiko sa ikalimang distrito ang nagtukmod nila sa paglungkab ug pagsulong sa balay-lungsod sa Compostela, nakapasamot hinuon sa problema ang ilang gibuhat,inay makatabang sa paghiuli sa tukmang serbisyo sa katawhan sa maong lungsod.
Aduna koy balor singkuwenta sentimos nga tambag ngadto sa mga politiko sa kinto distrito, ilabi na ni Kongresista Red Durano, sa kampo ni Quiño, sa kampo ni Wagas, ni Gob. Gwendolyn Garcia, kapolisan ug DILG – pag-dayalogo kamo aron sayran unsaon nga matarong ang pagpadagan ang balay-lungsod sa Compostela mentras tanto pending pa ang kaso sa Comelec.
Kun isalikway lang una sa kasamtangan ang politika, nagtuo ko nga maundang ang kagubot sa Compostela ug ang katawhan ug mga partido sa kasong isang-at ni Wagas batok sa kampo ni Quiño magpaabot sa husay pinaagi sa malinawon nga pagpaabot, ug modawat sa desisyon sa malinawon nga pagdawat.
Mentras tanto, ang pagpadagan sa Compostela mahimong ipasubay sumala sa gikasabutan atol sa dayalogo.
Kun nagpinirmahay ang matag kampo, kahusay ang idulot alang sa lungsod sa Compostela.
Apan kun sobrang politika ang pahari-on, bisan tingale og aduna nay desisyon sa kaso, dili maundang ang maong kagubot.
Ug maundang lamang kini kun sulayan sa pag-undang.