Kun tinud-on g’yod sa mga opisyal sa dakbayan nga sirad-an kadtong mga balay-patigayon nga walay permit, tingali pila na lang kabuok ang mahabilin.
Sayonan ka nga sa akong nahibaw-an basi sa tax mapping nga gihimo sa tax mapping team, sa matag upat ka balay patigayon, usa ra ang dunay permit.
Kun duna man gani’y permit, kuwang ug wala gayod masubay sa lagda nga gilatid sa tax ordinance. Ang tinuod, hinay ra ang kampanya nga gihimo sa mga tinugyanan sa City Hall.
Nagkinahanglan kita og paspas nga inspection ug kadtong masakpan nga dili maka-koreher sa ilang sayop sa tulo ka buwan, tak-opan.
Kun dili kini mahimo sa mga gitugyanan sa atong kagamhanan, kadudahan na kini nga sila nagdawat og suborno gikan sa mga tag-iya aron nga dili mahilabtan ang ilang negosyo.
Alang nako, angay lang g’yod nga pugson kining maong mga magpapatigayon sa pagpabayad og buhis kay alkanse kadtong uban nga mikuha g’yod og permit, unya sila wala?
* * *
Natan-aw nako nga lisud g’yod nga mahatag sa kagamhanan ang tanang awhag sa mga mag-uuma sa kabukiran sa dakbayan sa Sugbo nga mireklamo batok ni Heneral Tiburcio Fusilero, ang kanhi hepe sa Police Regional Office-7.
Sa laktud, magtubo man god ang gidaghanon sa mga lumulopyo nga mo-okopar sa yuta sa kagamhanan nga karon kabahin na sa Watershed Project.
Natural, kay ang mga anak, manganak, ang mga apo maminyo ug magtukod og balay. Ang maong mga tawo maghimo man gayod og mga uma aron ilang katamnan.
Tungod niini, sa ngadto-ngadto kun pasagdan sila nga magpataka na lang og pamuril sa kakahoyan, moabot g’yod ang panahon nga mapuo ang atong kalasangan.
Si Fusilero gihatagan og pagtugot sa Department of Environment and Natural Resources (DENR) nga makahimo og reforestation project diha sa 504 ka hektareya sa kabukiran.
Ang maong dapit sakop ni sa barangay Tabunan, Taptap, Tagbao ug Pung-ol-Sibugay. Maayo ang tumong ni Fusilero kay ang pagpananom og mga kahoy, makapabalik kini sa atong kalasangan.
Apan masabtan usab nato nga ang gihimo ni Fusilero usa kini ka dakung negosyo kay kun managko na ang maong mga kahoy, siya ra usab ang mabulahan.
Wala hinuon kini ibatbat sa Memorandum of Agreement nga gipirmahan ni Fusilero ug sa kanhi DENR Secretary nga si Antonio Cereles dihang gipirmahan nila ang MOA kaniadtong 2000.
Ang usa sa maayong sutaon mao ang gibutyag ni Fusilero, ug gikonpirmar usab sa barangay kapitan sa Taptap, nga dunay mga tawo nga nagpuyo sa yuta sa kagamhanan nga namaligya og yuta,
Gipakita ni Fusilero sa mga opisyal sa dakbayan ang hulagway sa usa ka luho kaayong panimalay nga gitukod didto sa barangay Taptap nga giingong gipanag-iya sa usa ka Raul Murillo.
Angay kini nga imbistigahon kun kinsa ang nagbaligya sa maong yuta. Atong klarohon nga ang maong mga yuta nga gideklarar na nga watershed area dili na mahimong ibaligya.
Ikaduha, walay mga titulo kining maong yuta. Mga deklarasyon ra ang nagmatuod nga ang maong mga tawo maoy nagbayad og buhis sa pagtikad nila sa yuta. Sa ato pa, dili gayod sila ang tag-iya.
* * *
Kinsa’y nakaila ni Vivian Gamboa diha sa 20 Orchid Zone, Talamban. Ang iyang pitaka nga tingali gikuot ni, nakit-an sa among kauban nga gilabay sa usa ka batan-on.
May sulod kini nga mga ATM cards, ID apan wala na g’yoy kwarta. Ari lang kuhaa nako sa opisina panahon sa hapon.