Sa usa ka pang-pang sa may Barangay Campo 6 sa dakbayan sa Talisay, akong nahimamat ang pamilya Cabigas. May napu’ ka mga anak ang pamilya ug ang amahan lang ang naningkamot aron mabuhi ang pamilya. Apan di’ pa igo ang dos sientos pesos nga kita matag adlaw sa usa ka ‘construction worker’ nga amahan. Igo lang ipalit og bugas ug ginamos aron may makaon ang mga bata. Maayo nalang kung makakaon og karneng baboy ka usa sa matag buwan ang mga Cabigas. Wa’ na malakip sa budget ang ipalit og tambal kung may magka-sakit ug ipa-tungha sa mga anak sa high school ug kolehiyo. Anaa pa nang barong-barong nga ilang gipuy-an nga bisag unsang orasa, pwedeng mahugno. Kung ang inahan nga si Norma nga pasultion, di’ niya mahulagway ang ilang kakabus.
Usa ang pamilya Cabigas sa gipanlantaw nga maka-benipisyo sa tax exemption nga gihulma karon sa gobiyerno. Tumong sa maong balaudnon nga di’ na pabayron og buwis ang mga pamilyang may upat ka anak pataas nga may dos sientos mil pesos nga kita paubos matag tuig. Maka-benipisyo sa maong lakang ang minilyon ka mga kabus sa nasud nga dugay nang nagmu’ o sa taas nga buwis nga dugang perwisyo alang nilang naglisud unsaon pag-budget ang ilang gamay nga kita. Sa pagkakaron, aprobado na sa kongreso ang maong balaudnon ug gipaabot nalang sa senado ang bersyon sa kamara. Apan gisiguro sa senado nga suportahan sab nila ang maong lakang. Di’ imposibleng su’d ning tuiga, hingpit nang mahimong balaod ang maong lakang.
Apan daghang isyu ang nitumaw gikan sa maong balaudnon. Dako ni og ikatabang sa mga kabus apan sa pikas bahin, makapa-aghat ni sa uban nga mag-yaka nalang sa ilang kalisud tungod kay may igo mang suporta ang gobiyerno kanila. Kung aduna may dakong nabuhat ang gobiyerno alang sa di’ palarang Pinoy kana mao ang paghatag kanila og tabang. Apan sa samang paagi, kini sab ang dakong sayop nga nahimo sa gobiyerno. Gikan sa pag-abaga sa edukasyon sa mga kabus, pag-apod-apod og bugas sa mga kabataan diha sa tunghaan, pag-rasyon og pagkaon sa minilyon ka pamilyang naglisud ug karon, ang paghatag kanila og tax exemption. Kining tanan, makapa-gaan gyud sa kahimtang sa mga pamilyang dugay nang nag-antos sa kalisud. Apan kini ba ang tukmang solusyon sa kakabus sa nasud? Kini ba ang tukmang paagi aron mahaw-as sa grabeng kalisud ang mga Pinoy?
Ang tabang sa gobiyerno maayo lang sa pipila ka adlaw o buwan. Apan di’ kini ang malungtarong solusyon sa kakabus sa nasud karon. Sama ra nga gi-aghat sa gobiyerno ang mga tawo nga mas maayong magpaka-kabus nalang aron makatagamtam sa mga programa nga mohaw-as sa mga kabus sa kalisud su’d sa pipila ka buwan. Di’ nato mabasol ang mga tawo nga biktima sa ka-pobre kung ila nang gibuhos ang tanang singot sa paningkamot apan wa’ gihapoy kausaban ang ilang pagpuyo. Mabasol nato ang mga kabus nga bisan sa kanihit sa ilang kita, mahimo pa nila ang pagsupot-supot sa mga anak. Apan di’ nato mabasol kung luyo sa ilang paningkamot, wa’ gihapoy trabaho ug kahigayonang makatrabaho.
Salikwaot paminawon nga kung mapatuman na ang maong balaod, ingon og sa gi-aghat pa nato ang Pinoy nga magpaka-kabus nalang aron makatagamtam sa benipisyong hatud sa gobiyerno. Kinsa pa may maningkamot labaw sa iyang pwedeng mahimo kung ang iyang kakabus gitubag na sa gobiyerno. Inay awhagon ug dasigon ang mga tawo nga motrabaho, ingon og sa giduso pa ang mga publiko nga magtinapulan aron maka-ambit sa gasang hatud sa gobiyerno. Apan kung palawman pa ang pagtuki sa isyu sa kakabus, ana-a ang dakong kasaypanan sa gobiyerno ug matang sa pagpuyo natong mga Pinoy. Kung aduna pay igo ug dakong pagpakabana ang gobiyerno sa mga kabus, di’ na unta mosangko ang tanan sa paghatag og libreng butang ug mga pabor aron lang mogaan ang ilang kahimtang.
Nganong di’ man mahuman ang problema sa kurapsiyon nga maoy gigikanan ning problema sa kakabus. Kay kung pangutan-on ang si bisan kinsang tawo, wa’ gyuy bisag usa ang buot maglisud sa iyang pagpuyo ug magka-utang-utang aron lang ibuhi sa iyang pamilya. Apan tungod sa di’ patas nga pagbahin-bahin sa katigayunan sa nasud, di’ sab makiangayon ang kahigayonan nga moabot sa matag tawo. Swerte nalang kung maningkamot ang usa ka tawo ug iyang malutsan ang tunglo sa kalisud.