Way hinungdang e-VAT

Mosamot og kasuko ngadto ni Pres. Arroyo ang katawhan, ilabi na ang mga kabus nga maoy unang mitiyabaw pagpatuman sa 10 porsiyento nga expanded value added tax (e-VAT) sa petrolyo, doktor, abogado, ug uban pa, kun iyang iinsister ang pagpatuman sa e-VAT law.

Nakapa-utingkay kanatong mga Pilipino niadtong Hulyo 1 ang pagpatuman sa e-VAT. Kalit kaayong misaka ang presyo sa petrolyo gikan sa P31.90, misaka ngadto sa P34.70 tungod sa P2.80 nga e-VAT. Sa P100, bali og 2.881 litros lamang nga gasolina ang napalit sa dihang gipatuman ang e-VAT.

Maayo na lang kay naluoy ang Korte Suprema sa mga tawo. Gipaminaw niini ang duha ka petisyon nilang Kongresista Francis Escudero ug kahugpongan sa mga gasoline operators ug giisyu ang temporary restraining order (TRO) batok sa pagpatuman sa e-VAT.

Apan si Arroyo misaad nga mohangyo siya sa Korte Suprema nga irekonsiderar niini ang nahaunang desisyon ug hunongon ang pagsuspenso sa pagpatuman sa bag-ong e-VAT law.

Imbes naulian ang mga tawo sa kaguol niini tungod sa napanglantawan nga magkamahal nga presyo sa nag-unang mga palaliton, plete, serbisyo sa mga doktor, abogado, ug uban pang propesyon, masamutan hinuon kini og kalagot sa kasamtangang administrasyon.

* * *

LIMIT. Ang matag tax law kinahanglang mopasar sa duha ka limitasyon niini - inherent ug constitutional limititations - una pa kini makonsiderar nga balidong balaod sa pamuhis.

Sumala pa sa Sec. 28 [1], Art. VI, sa 1987 nga Konstitusyon: "The rule of taxation shall be uniform and equitable. The Congress shall evolve a progressive system of taxation."

Matud pa sa Korte Suprema sa mga nadesisyonan niining mga kaso, kini nga limitasyon nagkanayon nga ang tanan nga taxable articles or properties" sa samang klase kinahanglang buhisan sa samang balor o "rate", samtang ang nagkalainlaing "articles or other subjects like transactions, business, rights, etc." mahimong buhisan sa lainlaing balor o rate, basta ang rate "uniform" sa samang klase bisan asa sa nasud.

Usa sa gihimong argumento sa mga petisyoner pagpangayo og TRO batok sa pagpatuman sa bag-ong e-VAT law mao nga ang bag-ong balaod, R.A. 9337, nakalapas sa constitutional limitation nga uniform system of taxation.

Wala pa matugkad giunsa pagtan-aw sa Korte Suprema ang argumento sa mga petisyoner niining kasoha. Apan, sa akong nasabtan, kining bag-ong e-VAT law mapatuman ni bisan kinsa, makabus o adunahan tungod kay mahimong patas ang resulta niini.

Sama pananglit sa serbisyo sa doktor, ma-kabus o ma-adunahan, mapaninglan gayud sa bag-ong 10 porsiyento nga e-VAT. Sa ato pa, kun si Juan dela Cruz ug Peter Chan nga adunay samang sakit nga kalibanga ug magpakunsulta sa doktor. Si Juan nga nag-income lang og P2 mil ang bulan, mobayad og P200 nga service charge plus 10 porsiyento nga e-VAT, ug si Pedro nga nag-income og P30 mil ang bulan, mobayad gihapon og P200 nga service charge plus 10 porsiyento nga e-VAT.

Ang 15-anyos nga magpakunsulta sa gibati nga hubak, sama ra sa 70-anyos nga hubakon, makabayad gihapon sa 10 porsiyento.

Ang tawong nag-drive og Pajero ug ang tawong nag-drive og multicab parehas nga mapaninglan og 10 porsiyento.

Usa sa prinsipyo sa pamuhis mao nga ang tawong mas dako og income mas dako og mabayran nga buhis ug ang gamay og income gamay ra ang mabayran nga buhis. Sa bag-ong e-VAT law, ma-gamay imong income o ma-dako, makabayad ka gyud sa 10 porsiyento. Wala kini gipili -- bata o tigulang - walay makatago, bisan kinsa mapaninglan gyud.

Mosugot mo niini?

* * *

ALKANSE. Imbes ipahamtang sa katawhang magbubuhis ang kalisud sa salapi sa panudlanan, sila maoy angay magsakripisyo pinaagi sa pagpakunhod sa mga kaso sa korupsiyon sa gobyerno ug pakubsan ang mga kaso sa red tape.

Usa sa solusyon mao ang pagpangita og paagi nga mokunhod ang gasto sa gobyerno, dili ang pagpasa sa palas-onon ngadto sa katawhan.

Dili angayang paabuton sa kagamhanan nga mo-alsa ang katawhan tungod sa pagka-irita sa kamahal sa buhis, samtang minus ang gibalik niini sa katawhan tungod sa pangurakot sa mga tawo sa pamunoan.

Sige kitang nagbayad og buhis, apan ang mga karsada pabiling may lungaglungag, pobre kaayong serbisyo ang mga ospital ug wala pa gyuy mga tambal, ug kubos kaayo ang kalidad nga gihatag nga seguridad sa mga tawo nga maoy mga butang ikabalik sa gobyerno ngadto sa mga magbubuhis.

Sa laktod, alkanse gihapon ang mga magbubuhis.