Karong taudtaod inig takdol sa buwan manglihok na usab ang sakit sa ilang kaliwat -- ang sakit sa pagka ungo. Ug alang kang Benito dili na siya gusto niining matanga sa sakit nga ilang napanunod gikan pa sa ilang mga katiguwangan.
Gani, ang uban nilang mga katiguwangan, nangamatay na man ug ang ilang namatyan mao man ang bala sa pusil, tigbas sa pinuti, dugsak gikan sa talinis nga bagakay, dunggab sa punyal nga bronse ug uban pa.
Ug segun sa iyang nadungog gikan ra usab sa iyang mga kaliwat nga dunay uban nga namatay sa kaguwangon lang ug ang uban minglalin na sa laing lugar ug didto na magdaghan apan malas kay mao man lang gihapon mapatyan gyud.
“Sige, sige na, Benito, andama na ang imong kaugalingon kay hapit na mosubang ang takdol nga buwan. Ug nahibawo ka na kun unsay mahitabo nato...mangahimo na kitang mga wakwak...” hinay’ng sulti sa iyang Papa Baldo nga nagbarog na sa may bentana ug nag-atubang na dapit sa silingan aron huwaton ang pagsubang sa buwan.
“Di na ko gusto ining sitwasyon nato, Papa Baldo,” ni Benito pa nga wala motan-aw sa amahan. “Kapoy na kaayo ni...”
“Unsay kapoy,” sa amahan pa nga morag nasuko. “Mao kining atong kaliwat ug dili na gyud mabakwi pa..kita na ang labing gamhanan panahon sa gabii...”
“Gamhanan, Pa? Para nako, di na ko gusto nga mahimong ungo sama ninyong mama Caridad,” morag nasuko si Benito. “Pait kaayo ning atong sitwasyon kay inig abot sa panahon nga mamahimo tang mga ungo, mausab ang atong hitsura, manag-as ang atong mga tango, magsiga ang atong mga mata ug manglingkaang ang atong mga buhok.”
“Hilom!” mibanghag ang amahan ni Benito. “Bisag unsaon pa nimo, Benito, kay anaa na kana sa atong dugo...dili ka na makalikay pa...pilit kang modawat niini uban ang tim-os nga pag-uyon...”
Sa kalagot ni Benito midali siya pagbiya sa nahimutangan sa iyang amahan. Ug kay wala pa man mosubang ang buwan, midali si Benito paglahos sa ilang kusina ug gikuha ang ilang martilyo. May nahunahunaan siya nga buhaton, bahala nag masuko ang iyang mga ginikanan.
Iyang ipakita nga dako siyang supak ning bati nga kabilin sa ilang kaliwat. Usa ka kabilin nga inayran sa katilingban ug gikahadlokan sa mga tawo. Dala ang martilyo, didto siya mopaingon sa may kasagingan, maayo didto kay mingaw. Tuod, dihang misubang ang buwan, nausab ang hitsura ni Benito kay nahimo na siyang usa ka ungo. Nanag-as usab ang iyang mga tango ug bangkil. Karon, hinurot ang iyang kusog nga iyang gimartilyo ang iyang mga ngipon ug nangatagak kini sa yuta ug dihadiha misunod ang pagmama ni Benito sa nag-apol-apol nga dugo sa iyang baba gumikan sa mga samad sa iyang lagos ug milimbalimba siya sa kasakit.
“Ayaaaayyyyyy!!!! Agggghhhhh.....wakkkkkkk!! wakkk! Ayaaayyy!!!” mibakod si Benito nga nagdaghong sa kasakit kay wala na siya’y mga tango ug bangkil. Unya, wala damha nga naagian siya ni Imelda, ang silingan niyang uyab ug nakita gyud niini ang iyang pagka ungo. -- Kataposan