Nalabyan lang nako paghisgot nga ang Bohol, sa wa pa mahimong probinsiya sa Hulyo 22, 1854, kabahin sa Probinsiya sa Sugbo. Gani, sa mga dokumento sa Espanya sa 1846, ang Sugbo dunay 41 ka lungsod, ug 14 sa maong mga lungsod sakop sa Bohol.
Nahatagan og mas dakong importansiya ang mga petsa sa usa ka viewer sa “Panahom Dayong Kilumkilom” sa YouTube nga nipahinumdom nga ang tanang 85 ka tuig nga rebelyon ni Francisco Dagohoy batok sa mga Katsila (1744 hangtod 1829) nahitabo samtang kabahin pa ang Bohol sa Sugbo.
* * *
Mao diay nga ang tanang puwersa nga gipadala sa Espanya batok sa grupo ni Dagohoy gikan sa Sugbo. Kay ang mga opisyal sa Sugbo mao sab diay ang direktang nagduma sa kahimtang sa kahusay ug kalinaw sa Bohol.
20 ka gobernador heneral sa Espanya ang nisuway pero napakyas sa pagbadlong sa independente nga republika nga gitukod ni Dagohoy sa Bohol. Ubos sa liderato ni Dagohoy, ang mga Bol-anon, lahi sa mga Sugbuanon ug ubang mga molupyo sa Pilipinas, nakapahimus sa kagawasan gikan sa buhis ug panaugdaog sa mga Katsila.
* * *
Laing nataligam-an sa kasaysayan: Ang kadaogan sa rebelyon ni Dagohoy nakatampo sa pagka-bangkarota sa ekonomiya sa Sugbo. Human nailog ni Dagohoy ang mga parokya sa Bohol gikan sa Jesuits, nawad-an ang Sugbo og dakong tinubdan sa panalapi.
Nadungan sa rebelyon ang pagsulbong sa pagpangatake sa mga Moro gikan sa Mindanao. Sa 1750s, ang mga Katsila nga nahibilin sa Sugbo nagsalig na lang sa ayuda sa gobyerno. Maong gipapas ni Gobernador Heneral Padro Manuel de Arandia ang Cabildo de Cebu.
* * *
Pero bisan sa talagsaong bugkos sa kasaysayan tali sa Sugbo ug Bohol, makapasubo nga nilampos gihapon ang mga Katsila sa pagsabong sa mga Sugbuanon ug mga Bol-anon. Mga sundawo sa Sugbo kanunayng gibala sa mga Katsila sa mga engkuwentro sa puwersa ni Dagohoy.
Kun wa pa lang unta sila bakaki ug ilara sa mga Katsila, kUn may paagi pa lang ang atong katiguwangan sa pagkahibawo nga ang mga Bol-anon atong mga kadugo, wa unta ta magkaunay. Nikatap unta sa Sugbo ang kaisog ni Dagohoy. Ug mas sayo unta tang nakalingkawas gikan sa mga langyaw.
* * *