Balik ‘ta kinaiyahan

Makakugang ang gipagawas nga pagtuon sa Ocean Conservancy sa Washington sa pagpakabana nga gihimo sa mga Pilipino sa kadagatan.  Samtang nagkadugay, nagkadaghan ang mga boluntaryo sa paglimpyo sa kadagatan apan nagkadaghan ang mga basura nga nakolekta sa matag tuig.    Base sa International Coastal Cleanup Day, matag tuig mas daghang Pinoy ang mosalmot sa maong kalihukan apan daw wa’y pagkunhod ang mga basura nga nakolekta.  Niadtong tuig 2010, niabot sa 145 mil ka mga tawo ang nibulontaryo paglimpyo sa kadagatan kung diin niabot sa 240 mil ka kilo sa hugaw ang nakuha.  Apan samtang nagkadugay, mas pa ning nagkadaghan.

Sa tuig 2011, niabot sa kapin 114 mil ka mga tawo ang nitabang sa paglimpyo sa kadagatan sa nasud kung diin niabot sa kapin 485 mil ka kilo sa basura ang nakolekta.  Ug sa miaging tuig, niabot sa 144 mil ka mga Pinoy ang nitabang sa pagpamunit sa basura sa kadagatan sa nasud.  Apan ang makapakugang, nisaka sa 1.3 milyones ka kilo sa basura ang nakolekta.  Duha ka butang lang ang buot ipasabot ini.  Posibleng daghan basura ang nakolekta tungod kay mas daghan ang nibulontaryo sa pagpanglimpyo.  O mas daghang basura samtang nagkadugay tungod kay mas nagkataas ang wa’y pagpakabana sa katawhan sa paghipos sa ilang hugaw inay sa paglabay ini bisan asa.

Di’ na bag-o ang kampanya alang sa pagpanalipod sa kalikupan.  Adunay dungan nga nanglimpyo sa palibot, adunay gipaagi sa pagadagan.  Ang uban nga lokal nga mga kagamhanan nipalabang pa og mga ordinansa batok sa paglabay og basura o pagpangluwa bisan asa.  Ang uban nipahamtang og mas hait nga silot alang niadtong masakpan nga nagpataka og labaw sa ilang basura.  Apan su’d sa dugay nang katuigan, kining tanan nagpamatuod nga di’ epektibo tungod kay hangtud karon—wa’ pa gyud motuhop sa huna-huna sa daghang Pinoy ang kamahinungdanon sa paglabay sa basura sa tukmang dapit.  Samtang nagkadugay, mas pang nisamot ang pagka-way disiplina sa mga tawo.

Kung basehan ang pagtuon nga gipagawas sa Green Buzz, mas delikado ang kalibutan karon itandi sa mga nangagi nga katuigan.  Su’d lang sa mubo nga panahon, mas daghang nahimong kadaot ang kasamtangan nga henerasyon itandi sa mga nangagi.  Kung tuhoan ang giingon sa mga scientist, nag-edad og 46 bilyones ka tuig ang kalibutan karon.  Kung pagamyan ang katuigan aron sa pagsabot ang konsepto, nagpasabot nga sa 46 ka tuig nga nangagi, su’d lang sa milabay nga minute, nahitabo ang pagtubo ug paglapad sa industriyalisasyon nga maoy nag-unang rason sa nagkagusbat nga kinaiyahan.  Sa ingon ini kapaspas nga pagtubo sa ekonomiya, daw kalatin ang kalibutan.

Nikabat pa og 19 ka siglo ang kalibutan una niabot og usa ka bilyon ang populasyon.  Apan gikan sa maong tuig hangtud sa tuig 2050, gipanlantaw nga moabot sa walo ka bilyon ang isaka sa populasyon sa mga tawo.  Sa tuig 2050, gipanlantaw nga moabot na sa 9 bilyones ang gidaghanon sa mga tawo sa kalibutan nga ang tanan magsalig sa kalibutan gikan sa hangin nga ilang iginhawa hangtud na mga pagkaon ug tambal nga ilang imnon.  Ang tambal sa mga sakit ug uban pang food supplement, maggikan sa mga natural resources sa kalibutan.  Mas daghang sakit sa tawo, mas daghang tambal ang gikinahanglan.  Ug samtang nag-anam ka taas nga pagpangga sa mga tawo sa ilang lawas, mas daghang food supplement ang iyang imnon.  Tungod ini, ang kinaiyahan ang mahimong alaot tungod kay sa mga kahoy ug mga tanom kuhaon ang maong mga tambal.

Bisan ang pagsige og gamit sa mga plastic sa balay, makapasamot sa problema sa kinaiyahan.  Mas maaghat ‘ta sa pagpalit sa mga butang nga plastic ug dispoble gikan sa plato, kutsara ug uban pang gamit sa kusina hangtud na sa mga gamit sa kuwarto ug opisina.   Samtang nagkadugay, mas daghang tawo ang naggamit og kaugalingon nga sakyanan inay mosakay sa mga public transport system.  Mas daghang gasoline ang gikinahanglan ug mas daghang aso ang ilang ibuga aron mosamot ang problema sa polusyon sa kalibutan.  Sa maka-usa pa, panahon na aron tan-awon unsay mga gihimo pagpangga sa kinaiyahan.

* * *

Email: [email protected] or [email protected]