Dihang nibanos si Dr. Rene Catan sa pagduma sa Cebu Provincial Health Office niadtong Hunyo 2016, nangutana siya sa iyang mga kawani pila ka inahan ang nalista sa kalungsoran ug mga dakbayan sa lalawigan ang nangamatay sa pagpanganak. Giingnan siya nga 20.
Apan iyang dugang pakisusi nagbutyag nga kapin sa gatos ang aktuwal nga maternal deaths. Ang 20 maoy nangamatay sa mga ospital sa lalawigan samtang ang mas daghan nga mga biktima nga taga lalawigan nangamatay sa Vicente Sotto Memorial Medical Center ug ubang mga ospital sa Dakbayan sa Sugbo.
* * *
Mao ni usa sa labing dakong buslot nga nakit-an ni Catan sa sistema sa pangalagad medikal human gitunol sa nasudnong gobyerno ang gimbuhaton ngadto sa local government units. Gawas nga trabaho ray gitunol apan wa apili og pundo, di andam sa dakong responsibilidad ang lokal nga mga opisyal. Nga nagpahimus hinuon paggamit sa health services sa pamolitika.
Sa pakighinabi sa Arangkada sa dyAB Abante Pa, Bisaya!, nangutana si Catan unsaon pag-umol og tarung nga mga lagda kon wa magkadimao ang labing yanong kasayuran sa gidaghanon sa sakit ug pasyente.
* * *
Laing nakit-an nga depekto ni Catan mao ang higanteng kang-a sa nahimutangan sa mga pasyente ug mga doktor. Ang kinabag-an sa mga pasyente nahimutang sa kalungsoran samtang ang kinabag-an sa mga doktor nagpunsisok sa dagkong mga dakbayan.
Mao ni hinungdan nga ang pamunoan ni Gobernador Junjun Davide nipalambo sa katakos sa provincial hospitals ug nitanyag og mas dagkong suholan ug mga benepisyo pagdani sa mga doktor ug nurses paingon sa gawas sa Metro Cebu.
* * *
Naglaom si Catan nga mapalig-on ang lapad nga kahuyangan sa mga programa sa pagpalambo sa kahimsog sa katawhan kon hingpit nang mapatuman ang Universal Health Care (UHC), nga naaprobahan na sa Senado ug House of Representatives ug nagpaabot na lang sa pirma ni Presidente Rodrigo Duterte.
Nanghinaot siya nga ang matukod nga dugang mga tambalanan ug makuha nga dugang health workers, ginamit ang gipasalig nga P257 bilyones sa unang tuig sa pagpatuman sa UHC, motutok sa kapaspas sa pag-atiman sa mga pasyente ug mopalabi sa pagpugong sa mga sakit inay nga motingob sa tanang atensiyon sa pag-ayo sa mga masakiton.