Isla Verde, Ormoc City -- Ang suba sa Anilao nga nibanlas sa tanang kabalayan ug nipatay sa kapin walo ka libo ka molupyo dinhi ug sa kasilinganang mga barangay way kalainan sa gilapdon ug gilawumon sa suba sa Mahiga nga nitabas sa utlanan sa mga dakbayan sa Sugbo ug Mandaue. 23 ka tuig ang nilabay.
Managsama silang hagip-ot kay ang masig ka tampi napuno sa kabalayan ug ubang ilegal nga istruktura; nagdumili sa pagpahawa ang mga molupyo bisan sa mga pasidaan nga nameligro sila ug sa mga awhag nga mamalhin sa mas luwas nga mga dapit; ug ang lokal nga mga opisyal kutob ra sa sulti, nagpanagana sa paggahin og kuwarta ug paggamit og puwersa pagpalapad ug pagpalawom sa sapa.
***
Apan nausab nang dagway sa suba sa Anilao karon. Nahawan na ang tanang kabalayan. Napalawoman ug napalapdan na ang kinatibuk-ang wanang--gawas nga giinat ang masig ka tampi, gibungbongan pa gyod og baga ug gihagdan-hagdan nga semento nga may gilapdon nga 60 ka metro gikan sa ang-ang sa sapa hangtod nga nitupong sa dan.
Human sa makalilisang nga baha gikan sa kalit ug kusog nga bunok sa uwan nga gihuwad sa bagyong Uring niadtong 1991, duha na ka bagyo ang nibubo og samang gidaghanon sa uwan dinhi, ang bagyong Gilas niadtong 2003 ug ang bagyong Yolanda sa niaging tuig. Ug nakatag-an ka, wa na mosuyla ang suba.
***
Di hinuon ang lokal nga mga opisyal maoy responsable sa dakong kausaban. Kon dili ang nasudnong gobyerno nga nakakuha og igong hinabang gikan sa Japan International Cooperation Agency alang sa mga proyekto batok sa labing grabeng mga baha sa nagkalainlaing bahin sa nasud, apil nang Ormoc.
Gihulagway sa media sa Japan ang gitukod sa JICA dinhi nga maoy labing maayong proyekto batok sa baha sa tibuok Pilipinas. Matag tuig magpanon dinhi ang mga Hapones--mga tinun-an, mga propesyonal, mga opisyal sa gobyerno ug mga haligi sa arte--aron pagsusi sa proyekto nga gigastohan sa ilang buhis.
***
Hinaot nga kining kalamposan sa Ormoc makadasig sa lokal nga mga opisyal sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud nga nag-atubang sa samang seryusong hulga sa baha ug kansang mga molupyo nameligro nga maalaot sab sama sa kaliboan nga gibanlas dinhi sa pagtuman sab sa ilang trabaho. Bisan unsa kalisod.
Hinaot nga silang Cebu City Mayor Mike Rama, Mandaue City Mayor Jonas Cortes, Cebu Governor Junjun Davide ug ubang lokal nga mga opisyal makaangkon sa igong politikanhong kaisog ug makiangayon nga kabukas sa panghunahuna nga di ta inutil ug nga di angayng motahan ug di angayng magpabiling mangiyugpos pagpaabot sa sunod nga katalagman. Hinaot nga di mapakyas ang katawhan sa pagsalig sa katakos ug kaligdong sa ilang liderato.