Katubhan way abuno

Kaniadto, sa kalungsoran sa amihanang bahin sa Cebu, makita nimo ang mora’g lawod sa katubhan nga tambok kaayo ug dagko ang mga tubo.

Apan karon halos tanan sa mga tubo, bisan na kadtong mga gipanag-iya sa mga haciendero, niwang na kay wa na diay sila mogamit og mga abuno para sa ilang mga tanom.

Sa bata pa ko kaniadto, duna mi lapad kaayo nga katubhan ug giabunohan gyud, mao nga lapyo ug tambok kaayo ang mga tubo. Kon gagmay pa ang tubo, tamnan namo’g mais ang tunga.

Apan kaniadtong miaging buwan, mibisita ko sa Sitio Murillo sa Bogo, ang hacienda nga gipanag-iya sa uyoan sa akong amahan ug nakita nako nga daot na kaayo ang mga tubo. Maguwang na lang og gamay sa sagbot nga bugang, mao nga gipangutana nako ang suod ko nga amigo nga tigtanom usab og tubo.

Nasayran nako nga mao diay’ng daot na ang hapit tanan sa mga tubo kay ang mga sugar planters wa na mangabuno sa ilang mga tanom kay mosamot ang ilang kaalkanse.

Ang ilang mga tubo adto dad-on sa Bogo-Medellin Milling Corporation (BOMEDCO) sa lungsod sa Medellin aron galingon. Apan ang resulta kuno sa pag-analisis sa duga sa ilang tubo, gamay ra ang makuhang asukar, sagad molase.

Sa ato pa, gamay ra sila’g makuwarta mao nga wa na gyud sila mogamit pa og abuno kay kon ila kining himoon, mosamot ang ilang pagka alkanse.

Mao tingali kini ang rason ngano nga minihit man ang mga asukar dinhi sa nasud, ilabi na nga mora’g gikontrol sa kagamhanan ang pagkumpra og mga asukar gikan sa gawas.

Ambot og nahibawo ba kaha niini ang kadagkoan sa Sugar Regulatory Board, ug ang ubang ahensya sa kagamhanan aron mapangitaan og sulbad ang problema sa pagnihit sa asukar.

Ang uban igo ra miingon nga dili sila apektado sa pagnihit sa asukar kay di man kuno sila moinom og softdrinks kay maka-diabetes.

Apan gawas sa softdrinks, daghang pang matang sa pagkaon ang apektado kon wa nay asukar. Mga pan, kinahanglan gyud og asukar.

Dili man nato mapugos ang mga mag-uuma nga gamitan gyud nila’g abuno ang ilang mga tinanom nga tubo kay maalkanse sila.

Ang ubang matang sa sud-an, sama sa sweet and sour, butangan man gyud na og asukar. Ang ubang magpapatigayon gipangtagoan ang ilang asukar sa mga bodega kay gibuhat sila ang pagmahal sa prisyo.

Unta, paspasan sa National Bureau of Investigation (NBI) kining pangabuso sa pipila ka dagkong magpapatigayon nga nanago og kaliboan ka sinakong asukar.

Maniid lang ta kon unsay sulbad niining maong isyu.