Niang kabahin sa testimoniya ni Andres Bonifacio sa court martial nga giduma nilang Koronel Pantaleon Garcia ug Major Lazaro Makapagal niadtong Mayo 4, 1897 sa Naic, Cavite nga nisilot niya og kamatayon sa pasangil nga naglaraw paglumpag sa gobyerno ug pagpapatay ni Emilio Aguinaldo (ang kinatibuk-ang transcript gimantala ni Teodoro Kalaw niadtong 1926):
“Ang mga sundawo niabot sa bay nga akong gipuy-an (sa Limbon, Indang, Cavite). Ang ilang pangu (si Koronel Agapito Bonzon) nananghid nga makigsulti nako. Nisaka siya sa hagdanan ug nipasabot nga gisusi nilang mga huhungihong nga ang akong mga sakop mobanhig nila.
* * *
“Pagkakita niya nga ang akong mga sakop nagpabilin sa ilang mga bay, nangayo siya og pasaylo. Ako siyang gipasaylo ug gipasanginlan ang mga kaaway nga maoy nangintriga. Nagsawo mi’g kaon ug dihang nanamilit ako siyang gipabawonan og pipila ka kahang sigarilyo. “Human sa pila ka gutlo, gipahibawo kong gilibotan sa mga sundawo ang akong mga sakop, way usa nilang gipabiya ug gisakmit ang mga armas sa mga nibiya. Gisiksik ang kabalayan ug gidakop ang mga magamit nga saksi. Akong gipasusi ang kasayuran. Nagpada ko og tulo ka mensahero, silang Kapitan Martin sa Silang, Santos Nocom ug pagka alas-10 sa gabii si Dorong Puti. Giingnan sila nga di kinahanglang mopasabot ang mga sundawo.
* * *
“Pagka sunod buntag, ang mga sundawo ni Koronel Yntong (Agapito Bonzon) nagpabuto og kalima ginamit ang Mauser. Wa mobawos ang akong mga sakop. Gisinggitan nako si Major Benito Torres nga way magpabuto kay ang mga sundawo among mga igsuon ug angay’ng magsabot ang mga opisyal sa duha ka pundok. “Apan gitionan sa mga sundawo ang akong mga sakop ug gisiyagitan nga ang way uwaw nga “Supremo,” nga nikawat sa ilang kuwarta, kinahanglang moatubang nila. Akong giduol ug gigakos ang mga sundawo ug giingnan, “Akong mga igsuon, wa koy gihimo nga pakauwaw ug wa manghilabot og kuwarta.” “Nagpabuto ang sundawo nga gisugo sa usa ka major. Ang bala niagi sa akong abaga ug niigo sa dughan sa tawo sa akong luyo. Nisinggit na sab ko, “Mga igsuon, tan-awa ang inyong gipatay. Tagalog siya sama ninyo.” Wa sila maminaw, namusil hangtod nga natumba ko. Giduol ko og opisyal ug gibunalan sa akong tutonlan.
* * *
“Si Koronel Yntong nipugos sa akong asawa pagkuyog niya sa bay nga way laing tawo aron pagbuong sa iyang kadungganan. Salamat sa pagpugong sa ubang opisyal, wa matuman ang daotan niyang tinguha. “Pag-abot namo sa Indang, ang major nisuway pagsakmit sa akong asawa, nga nag-atiman sa akong samad. Salamat sa iyang pakiluoy ni Tomas Mascardo, nga naatol nga didto pagkahitabo, wa siya makuha. “Mao ra ni ang akong ikasulti sa ngan sa Ginoo ug sa akong Yutang Natawhan. Ang katawhan sa Limbon ug bisan ang mga opisyal ug mga sakop ni Koronel Yntong makamatuod sa akong gipanulti.”
* * *
Email: leo_lastimosa@abs-cbn.com