Nabulabog ang kalibutan sa bag-ong gipakitang taras sa high-tech nga ‘computer age’. Ang labing uwahing nagpamatuod nga adunay mas pang abtik ug baltok sa tawo mao ang internet pinaagi sa paggawas sa wikileak. Su’d sa wikileak ang mga sensitibong dokumento, plano ug mga lakang sa gobyerno sa Estados Unidos sa halos tanang mga nasud sa kalibutan kung diin adunay interes ang Amerika. Giisip nga minilyon ka mga dokumento ang su’d niini tungod kay nagsugod pa ang maong file niadtong 1966. Kun imong tan-awon sukad niadtong tuiga, daghan nang nahitabo sa kalibutan nga adunay direktang kamot ug impluwensya ang Amerika.
Sa pagbuto sa isyu sa wikileak, nabuksan sa kalibutan ang mga gitagong sikreto sa Amerika lakip na ang ilang mga plano ug gipanghimo sa Afghanistan, Iran, Russia ug ang labing sensitibo mao ang planong pakig-gubat sa Estados Unidos sa nasud nga Iran. Makapaalarma ang wikileak kay susama ra sa nahuboan ang Amerika sa halos tanan niining gipanghimo nga niukit og mga kontrobersyal nga pahina sa atong kasaysayan. Karon, nagkapuliki ang gobyerno sa Amerika unsaon sa pagpahunong sa pagsabwag sa mga dokumento nga tuyo nilang gitago su’d sa daghang katuigan. Kinsa magtuo nga pinaagi sa kahimanan nga mas naila nato karon nga ‘new media’ o internet, nabulgar ang mga tinaguan sa Estados Unidos.
Pinaagi sa gitawag nga Barbara Streisand Effect, nagpabilin pa sa internet ang wiki files nga buot untang papason sa gamhanang gobyerno sa Amerika. Ang Barbara Streisand effect mao ang pag-kopya sa file ug ipilit sa lain na ‘sab nga website. Human gipapas ang orihinal nga website niini, karon nagbukas na ‘sab og bag-ong site didto sa Switzerland. Tungod sa maong ideya, imposible nang mawa’ sa internet ang wikileak nga mao karon ang sentro sa diskusyon sa halos tanang bahin sa kalibutan hilabi na sa mga sakop sa media.
Apan sa unsa nga paagi mahimong kritikal ang media? Karon, masukod ang ka-responsable sa media sa pagpagawas o dili sa mga dokumento nga makita sa wikileak. Kahinumduman nga tungod sa kabukas sa maong mga dokumento alang sa publiko, mahimo bang kuhaon sa media ang unod sa mga dokumento aron ibutyag sa publiko. Giingong usa ka dakong krimen ang gibuhat nga pagkawat sa maong dokumento. Apan wa’ kanus-a man nahimong krimen alang sa media ang pagbutyag lang sa tinuod. Bisan asa nga punto tan-awon, di’ krimen ang pagbutyag sa balita. Apan giingong sensitibo ug sikreto ang su’d sa maong mga dokumento. Apan tubag sa daghang sakop sa media, kanus-a pa ba nahimong sikreto ang usa ka impormasyon nga gibutang na sa internet?
Ang labing dakong hagit karon sa Amerika mao ang pagbawi sa pagsalig sa mga nasud sa iyang kaligdong. Kung nahimo sa Amerika ang mga plano batok sa ilang mga kaaway nga nasud, di’ imposible nga aduna say dautang motibo ang labing gamhanang nasud batok sa mga higala niini nga nasud. Tungod sa pagtumaw sa wikileak, nabutang sa dakong peligro ang kredibilidad sa Estados Unidos nga maoy mangu’ kanunay sa paghiusa sa mga nasud pag-alkontra sa bisan unsang matang dautang mga lakang. Apan samtang daghan pang dokumento ug testimoniya sa wikileak nga wa’ pa mabasa, nabutang sa dakong alaot ang integridad sa Amerika.
Nag-una pagbukas ang mga dokumento nga adunay kalabutan sa Iraq ug Afghanistan. Ning bag-o, nabuksan ‘sab ang mga file kabahin sa Russia. Usa ka higala ang nag-ingon, sigurado ana-a ‘sab sa maong file ang mga lakang nga gihimo sa Estados Unidos sa panahon sa diktadorang Marcos. Sa maong paagi, mahibaw-an nato unsa ang direktang kamot o impluwensya sa Amerika atol sa kapin baynte ka tuig ni Marcos sa pwesto. Mahibaw-an ‘sab pinaagi sa wikileak kun may direkta bang kamot ang Amerika atol sa Edsa People Power 1 ug kung tinuod ba ang nanggawas nga mga huhungihong nga ang Amerika ang utok sa pagpalagpot ni Marcos.
Ang dakong leksyon sa wikileak mao ang dili pagsalig ni bisan kinsa tungod kay moabot ang panahon nga motraydor ang maong tawo kanimo. Susama ang sitwasyon sa wikileak nga wa’y nagtuo nga i-download sa internet ug karon bukas na sa publiko. Ang labing dakong hulga mao ang posibleng panag-away sa mga nasud tungod sa ila unyang mahibaw-an nga mga sikreto gikan sa maong file. Apan labaw sa tanan, ang labing dakong hulga ana-a sa pagpreserbar sa mga butang nga atong giisip nga sensitibo o confidential. Apan tungod sa teknolohiya, mahimong maguba ang tanan.
* * *
Email: rico_lucena@abs-cbn or ricolucena@yahoo.com