Bunga sa palami

Naghilak si Sitoy, 12 anyos nga nagtagotago sa kalibunan sa bungtod sa ilang baryo Kintolimbo. Nilayas siya’s ila. Nibiya siya paghuma’g pamahaw. Wa pa man hinuon abti’g usa ka adlaw iyang paglayas. Mga pila lang ka oras. Kay mga alas tres pa man ron sa hapon, sa banabana lang niya batay sa posisyon sa adlaw sa kasadpan. Nagkalingaw siya’g panirador og langgam. Apan bisan nag-inat siya’s iyang tirador, naghingoshingos. Nagtulo iyang luha ug sip-on.

Dako kaayo siya’g kahiubos sa iyang Papa Tibong. Sakitan usahay siya nga kastigohon siya sa iyang ginikanan. Iyang papa mogamit og bakos panit. Maigo usahay siya’s bilya. Iyang mama, kutob lang sa magunitan. Usahay binogha. Usahay silhig nga tukog o gunitanan sa silhig lanot. Mabon-og siya. Apan dangtag tulo ka adlaw, mahupay ra. Apan ang mas sakit, ang boyboyon ka’s imong ginikanan. Dugay mahanaw ang kasakit. Sama sa nganlan ka’g “Gipakaon. Gipalamoy. Unya tapulan!”

Sa iyang linghod nga pangisip, ang anak nga bata pa, way trabaho, wa’y kinitaan, dapat buhion o pakan-on gyud sa ginikanan. Obligasyon sa ginikanan ang pagbuhi sa anak. Busa, dili sila angay mamoyboy nga kay gipakaon ang anak, kinahanglan motabang gyud taman sa ginhawa sa bolohaton sa balay. Bisa’g gikapoy na. Dili papahuwayon.

Kinamaguwangan si Sitoy. Lima silang managsoon. Nagpusotpusot kada tuig. Sunod niya si Edna, grade 4. Dayon si Ernie, grade 4. Sunod si Dindo, grade 2. Kinamanghuran si Roger, grade 1. Kay siya’y kinamaguwangan, unya lalaki, siya ang lat-akan sa tanang sugo. Siya ang mangahoy, magbugha og kahoy, mag-agwada’g tubig ug maglung-ag. Unya kun mopahuway siya, ingnon siyang pinalamon, tapulan.

Clerk sa opisina si Tasador sa ilang lungsod iyang amahan. Iyang mama naninda og sari-sari sa ilang balay. Sa linghod nga pangisip ni Sitoy, daghan na siya’g nakat-onan. Apan di lang gihapon siya moapil-apil og istorya sa mga dagkong tawo. Maminaw lang siya. Labi na sa mga law-ay nga mga istorya sa mga estambay sa tindahan. Nasayod na siya nga ang bata, resulta sa paghilawas o sex sa babaye’g lalaki, bisa’g dili kasado. Iyang mga ginikanan kasado hinoon. Kay nakakita man siya’g album sa ilang kasal. Unya ang sex o pakighilawas, lami kono. Busa ang bata resulta sa palami sa ginikanan. Kay resulta sa palami sa ginikanan, dapat obligasyon sa ginikanan nga dili himoong ulipon ang anak. Dapat panggaon ug hatagan og kasayoran sa kinabuhi. Dili pareho ni Sitoy nga diyotdiyot lang sugo diri, sugo didto. Unya kun ipasa niya sa mga manghod ang sugo, hidakpan siya, hisagpaan o hilunitan ang dunggan o bugan.

Nagrebelde na karon iyang hunahuna. Kadilion siya mobalik sa ila. Apan nadungog na siya’s mga tingog sa iyang mga manghod nga papaulion siya. Nagsige’g sampit niya sa ubos-ubos nga dapit sa bungtod. Apan di sila katultol sa sekretong tagoanan ni Sitoy. Siya ra ang nasayod ining iyang gitagoan nga mora’g gamay nga langob nga resulta sa kinaiyahan. Nagsige siya’g hilak. Malooy sab siya’s iyang mga manghod nga nagsalig sa iyang panabang mahitungod sa mga assignment sa klase. Nakahukom siya nga mopauli. Apan inig salop na’s adlaw. Bisa’g wa siya’y paniudto, buso’g siya’s mga prutas iyang nakaon. Nakapamayabas siya. Ug nabusog sab siya’s mga tisa, kamatsili ug mansanas ihas nga iyang nakaon.

Inig pauli niya, mosugot ra siya’g kastigohon. Ug kun sultihan siya’g ngil-ad, tubagon gyud niya’g husto iyang ginikanan.

“Nga siya anak, bunga sa palami sa ginikanan. Busa obligasyon sa ginikanan nga panggaon ang anak. Dili himoong ulipon!” Mao ni usa sa iyang mga laraw nga ipamulong. (Kataposan)