Huwes nga nagpaugat

Ang pulong “Jurisdiction” gihubad lang nato sa Binisaya sa pag-ingon “hurisdiksiyon”.  Mao kini ang gahum o otoridad sa husgado o hukmanan sa pagdawat sa kaso, pagbista ug paghukom niini. Kun ang kaso mahitungod sa paghupot o pagpanag-iya og yuta, (gawas sa ejectment) mag-agad sa “assessed value” sa yuta. Ang assessed value mao kanang balor sa yuta nga napatik sa tax declaration nga basehan sa pag-compute kun pila ang bayranan sa buhis sa yuta matag tuig. Ang  balaod nag-ingon nga kun ang assessed value sa yuta di molapas sa P20,000, ang may jurisdiction sa kaso, ang Municipal Trial Court. Kun labaw na sa P20,000 ang assessed value, Regional Trial Court na ang may jurisdiction sa kaso.

Si Hector bugtong anak sa iyang mga ginikanan. Napulo ka tuig na siyang nagtikad sa usa ka hektaryang yuta sa baryo Lusong nga napanunod niyas iyang mga ginikanan. Gitamnan niya’g masi, mga lagutmon ug utanon. Ang mga utlanan gitamnan niya’g mga lubi ug saging. Nakabuhi na siya’g pamilya sa iyang pananom.  Minyo na siya ug may tulo ka tuig nga anak lalaki. Unya, wa niya damha nga gikiha siya ni Winston og kasong recovery of real property mahitungod sa maong luna.

Didto gisang-at sa Regional Trial Court ang kaso. Nagpalaban dayon si Hector ni Atty. Edgar Hungot. “May purohan kaha ta nga modaug sa kaso, attorney?” ni Hector. “Sumala sa imong gitug-an nako mahitungod sa maong yuta, lisod ta mapildi” sa abogado nga naggunit sa summons ug mga papeles ibabaw sa iyang lamesa nga bag-o lang gihatag ni Hector karong buntaga. “Nganong lisod man ta pildihon, attorney?” ni Hector nga wa kaayo nakontento sa gisulti sa abogado. Nagpikpik sa iyang toong tuhod samtang naglingkod atubangan sa abogado. “Una, way jurisdiction ang RTC.  Kay ang yuta P10,000 lang og assessed value. Dihang puntoha, dismissed na dayon ang kaso. Ikaduha, napalit ang yuta sa imong ginikanan gikan sa mga apohan ni Winston. Dunay dokumento, 1950 pa ang petsa. Unya narehistro sa Assessor’s Office. Sukad sa 1950, duna nay tax declaration imong ginikanan sa yuta hangtud karon. Ikatulo, bisa’g may titulo ang yuta sa ngalan sa apohan ni Winston, unya wa pa nabalhin sa ngalan sa imong ginikanan kay nasunog ang mga titulo panahon sa gubat, dili na makatandog sa katungod sa imong ginikanan nga imong gipanunod. Ikaupat, sukad sa 1950, imo nang ginikanan ang naghupot ug nagbuhis. Unya pagkamatay nila, ikaw ang nibanos og bayad sa buhis. Lig-on na kaayo imong katungod sa yuta” sa abogado. “Salamat attorney, kun mao kana. Unya, unsa may unang lakang imong pagahimoon sa kaso?” ni Hector. “Pasakahan nako’g Motion To Dismiss” sa abogado.

   Wa gyud gi-dismiss ang kaso. Nipaugat si Judge Nebo Ginit. Nipasaka og Motion For Reconsideration si Atty. Hungot. Denied gihapon. “Unsa may bubaton nato attorney? Nga wa man ka tohoi sa huwes?” ni Hector. Nabalaka. “Wa tay angay buhaton. Pasagdahan nato ang kaso nga bistahon ni Judge Ginit. Di ta motambong sa bista. Kay nasayod kong wa siya’y jurisdiction” sa abogado. “Unya’g pildihon ta?” ni Hector. “Moapelar ta sa Court of Appeals. Kay kun ang huwes magpaugat nga pasayopsayop nga konohay wa kasabot sa balaod, dunay mas taas nga hukmanan nga mokoreher niya. Simple ra god kaayo nang balaora. Bisa’g law student makasabot ana. Paugat lang gyud nang huwesa” sa abogado. “Unya di ta na makiha ang huwes nga nagpaugat?” ni Hector. “Ikaw lay akong giagad. Inig ma-reverse na siya sa Court of Appeals, puwede ikiha nimo’g Gross Ignorance of the Law” sa abogado.

Gibista ang kaso nga way tambongtambong si Hector ug iyang abogado. Nilusot ang desisyon ni Judge Ginit pabor ni Winston. Pag-apelar ni Hector, ang Court of Appeals nihukom nga nulo ang desisyon ni Judge Ginit kay way hurisdiksiyon.Naglumpayat si Hector sa kalipay pagkabasa sa desisyon sa labaw’ng hukmanan. Unya ang iya na lang gihinuktokan kun iya bang ikiha ang huwes nga nagpaugat. (Kataposan) (Sa gusto’g libreng kunsulta, dad-a ning pahina sa sugilanon sa opisina sa tagsulat, sa Sabado’s buntag)