Kinagulkol sa Pundohan

Nanagkagulkol na sab ang mga gipangtayang basiyong lata sa mantika nga gipang-is-isan sa managhigalang Angelo, Desmon ug Ronaldo. Alas kwatro pa sa kadlawon apan mata na ang managbarkada aron makauna pagbulhang sa mga latang basiyo nga pahugasan ni Insek Bewa aron kasudlan sa mga uyap nga itumod sa Pundohan – ang “bagsakan” sa Navotas sa tanang matang sa bahandi nga hatod sa kadagaya sa kadagatan, lakip na niini ang uyap.

Kon magpaumok sila, lagmit maunhan sila sa ilang mga katalirongan sa pagpamulhang sa mga lata ug pagpanglimpiyo niini sa Pundohan. Ug lagmit wala na sila’y kita-on. Buot nilang yawaton ang bayad nga piso matag lata, kay ang kinagilkil sa P15 ngadtos P20 nga kita matag sayong buntag, wala pa’y labot sa bayad sa paghinis ug paghagpat sa mga uyap ug paglibod og isda, makatabang na kaayo nga sila makalabang sa kagutom.

Matawag nga normal na nga talan-awon sa Pundohan ang mga batang sayo pang gipangpaksitan sa ilang ka-inosente. Ang pagpasingot, dinunganan sa kakagalkal paminawon sa ilang mga saguysoy, aron makapalit og bugas mao na ang ilang namat-an. Si Angelo aduna’y ginikanan apan masakiton ang iyang inahan, samtang palahubog ang iyang amahan. Kon dili siya manikay-sikay sa edad nga otso anyos, dungan siyang mopilit sa banig kauban ang iyang inahang nanghupong. Naghuwat na lang kini sa adlaw nga makapahulay na sa dayon. Panagsa ra mopauli ang iyang amahan kay wa man sab kini madawdaw nga pagkaon sa balay.

Sa laing bahin, labandera ang inahan ni Desmon sa Pundohan, samtang ang iyang amahan mananagat. Sa panahon nga mingaw ang pagpanikop, mao lamang kini ang panahon nga ikuyog ni Desmon. Nadakpan na sila sa una gumikan kay nakit-an siya’s awtoridad nga mitabang paghipos sa pukot. Gipinahan ang iyang amahan nga dili na pakuyogon ang menor de edad. Ug kon mo-utro pa pagsuki ang iyang amahan, lagmit moaringkil ang posas. Maong siya na mismo ang nananghid sa iyang amahan nga maniltil na lang og taya sa taro inay managat.

Samtang si Ronaldo prangkang mipadayag nga wa’y planong motiwas sa iyang nasugdang pagtoon. Wala niya matapos ang grade one ug matod pa niya, “puol ang eskuylahan...dili makatabang sa mga gipanggutom.” Sa tulo, si Ronaldo lang ang miingon nga tungod kay sa Pundohan siya midako, sa Pundohan sab siya mamatay. “Dinhi man god ko nabuhi, Ma’m. Dinhi na lang gyod ko. Dili man ko magutman dinhi kon magkugi lang ko,” niya pa.

Sa dihang nahuman na sila pagpanghagpat sa mga binanyerang uyap, dali nilang gisukot si Nang Monda. Gisuholan matag usa kanila og P20. Gikumkom dayon ni Angelo ang ilang bayad, isip tresurero sa grupo. “Isda na pod, ‘bay. Makapaniudto na gyod ta,” ni Desmon pa nga nagdali pagbalhin ngadto’s binanyerang tuloy ug bayentsikol. May mga suki na nga hatdanan niini. Busa ila na lang ipangsulod sa sando bag ang mga isda. May suhol na sab silang tag-P20 matag usa kon mahurot nila paghatod sa mga suki ug paglibod ang mga isda.

Pasado alas dose na sa dihang minunot ko nila ngadtos usa ka karinderya. Nasiplatan nako nga nagpatakos si Angelo og kan-on alang nilang tulo. Nagpaputos sab si Desmon ug dinuguan nga paborito kuno niini, labi na kon daghan ang siling espada. Sa dihang gipangutana nako si Ronaldo kon naibog ba siya’s fried chicken nga gi-display sa sulod sa estante, walay ukon-ukon siyang mitubag apan sa tonong paraygon. Niya pa, “di ko moeskuyla Ma’m ha, pero pwede imo kong palitan og dugo-dugo?” Sa dihang natunol na nako ngadto niya ang gisudlan sa bale’g duha ka takos nga dinuguan, abtik siyang miagpas sa duruha nga nanag-una pagpauli sa Pundohan aron makapaniudto. Sa unahan, milingi siya ug miwara-wara kanako. “Salamat diay Ma’m sa pinaskohang dugo-dugo!”