Madayon ba ang Federalismo?

Ilabina niadtong nag-advocate sa Federalismo, karon nga naghinapos na ang termino ni Presidente Digong Duterte, nagpangutana kun mahinayon ba ang pag-ilis sa atong sistima sa panggobyerno ngadto sa Federalismo.

Matag karon ug unya, matag butho sa mga dagkung problema sa nasud, ilabina mahitungod sa corruption, moingon dayon sila nga present system is conducive to corruption ... so, kinahanglan na ilisdan ang sistima. 

Moingon sila nga dili tawo ang problema kundili ang sistema, so it’s time we change the system. Hinumdoman nga mao kini ang battle cry ni Duterte panahon sa niaging presidential campaign.

In fact, sa unang mga adlaw sa iyang pag-assume sa presidency, sibaw kaayo ang isyu sa Federalismo. Gani iyang gitukod ang Consultative Committee on Federalism diin mihimo kinig mga sugyot unsaon pagpahiluna sa Federalismo. Dungan niini daghan nang migimaw nga draft on the new federal constitution.

Apan, paglabay sa pipila ka bulan, namingaw ang federalism, naapsan ug natabunan sa mas dagku ug mas urgent nga mga panghitabo ... hangtud karong mga panahona.

Hinuon, sa hinayhinay medyo mitumaw pagbalik ang isyo, ug adunay mga panghinaut sa mga advocates niini nga mahinayon ra ang pag-ilis sa atong sistima sa panggobyerno.

Matud ni Atty. Vicente Revil, consultant sa DILG Center for Federalism and Constitutional Reforms, “Federalism would accelerate economic development in the regions and solve the country’s poverty problem.”

Mao kini ang gipaabot sa katawhan nga kun maghisgot kita’g tingusbawsan, malakip gayud unta ang pag-ugmad sa mga lalawigan, nga gumikan sa subrang pag-centralized sa atong pangagamhanan, kanunay lang kitang makalimtan ug dili  makatilaw sa tiunay nga kaugmaran.

Sa ato nang nahisgutan dinhi, ang Federalismo dili bag-o alang sa atong nasud. Giingon dinhi nga sila si Emilio Aguinaldo ug Apolinario Mabini naghisgot na niini.  Naglaraw sila pagbuakbuak o pag-divide sa atong nasud into three federal estates: Luzon, Visayas, Mindanao, basi sa Presidential-Federal system sa America.

Apan, wala mosugot ang America niini, ug ang ilang gi-establish nga matang sa panggobyerno dinhi sa atong nasud, mao kining atong sistema karon diin ang tibuok gahum na-centralized didto sa Imperial Manila.

Lagmit ang mga Amerikanhon wala mosalig kanato dinhi sa mga lalawigan nga kamaong mopadagan sa kaugalingon natong panggobyerno.

Ug nakaayon lang pud tingali ang kanhi natong mga leader sa unilateral form of government gumikan sa pagka-centralized usab sa ilang gahum didto sa Imperial Manila. Karon, mora’g nabahin ang atong mga nasudnong leader. Samtang adunay buot nga mag-ilis kita sa atong sistema, ang uban usab buot nga magpadayon ang centralized nga matang sa panggobyerno aron magpadayon usab ang ilang pagkagamhanan. 

Karon, balik kita sa pangutana kun madayon ba gyud ang atong pag-shift ngadto sa Federal form of government. Adunay niingon nga wala nay panahon, ug ang sunod na lang pud nga administrasyon ang mopahigayon sa Charter change ug pag-ilis sa atong sistima sa panggobyerno.

So, pahuway lang una ta ... limut-limotan lang una nato ang Federalismo? In the meantime, padayon lang una sa atong pagpaulipon sa central government, maghuwat kon unsay ilang ikaluoy nganhi kanato? Mao ba kini ang essence sa demokrasya nga kitang ania sa mga lalawigan dili maka-chart sa kaugalingon natong destiny?