Draft federal charter

Sa ato nang gihisgutan dinhi, adunay duha ka version ang  draft federal constitution: ang giumol sa Consultative Committee (ConCom), Gitawag nga Puno version ug ang resolution sa Kongreso (RBH 15), Gitawag nga Arroyo version.

Atong padayunon pagtuki ang mga kalainan sa duha ka version. Atong tuyo nga makatandi kita sa mga differences aron kagiyahan kita sa ato unyang pag-appraise ug pag-evaluate ning maong isyo sa higayon nga tokion na kini sa Constitutional Assembly (ConAss).

Kay mag-unsa man unya kita inig-plebisito na kun wala kita masayud unsay atong botaran? Tingali unya’g mapareho ta sa plebisito panahon ni Marcos nga isa-isa lang sa kamut, sa walay igong pagsabot unsa ang gi-plebisitohan.

Ang duha ka draft, both nag-retain sa presidential form, sa ato pa magpili gihapon kita’g Presidente ug Bise Presidente, sama sa America. Kun mag-federal parliamentary form, mabutang kita ubos sa Prime Minister, ug ang mga magbabalaud tawgon og parliamentarians. .

Ang Puno version nagsugyot og mga reforms sa judiciary nga wala sa Arroyo version. Ato na kining nahisgutan sa una natong lindog, ang pagtukod sa Federal Constitutional Court.

Ingon man, atong nadaklitan paghisgot ang sugyot pag-create sa Federal Administrative Court nga maoy mohusay with finality sa tanang kaso administratiba, ug mga kaso ug desisyon sa mga quasi-judicial bodies.

Gisugyot usab ang pagtukod sa Federal Electoral Court nga maoy mo-resolbar sa tanang mga kaso ug protesta nga may kalabutan sa eleksyon (electoral protests) nga mag-involve sa Presidente, Bise Presidente ug mga sakop sa Kongreso. Niini, mag-abolish kini sa karon nga Presidential, Senate House electoral tribunals.

Atong  makita dinhi nga mawala ang pamolitika sulod sa electoral tribunals kay dili na man unya mga sakop sa Kongreso ang mo-handle sa mga election contests. Sa Arroyo version, ilang gi-consolidate ang gahom sa Kongreso sama gihapon sa sa unitary system, sukwahi sa katuyoan sa federal system.

Samtang ang ConCom draft nagsugyot pag-establish og 18 ka federated regions uban sa klaro nga mga boundaries o utlanan, buot sa Arroyo draft nga ang Kongreso nay magbuot pag-approve o pag-disapprove sa mga application pagtukod og mga federal states.

Gisugyot usab ang pag-establish og sistema pagkolekta sa buhis, ug ang sharing sa makolekta nga buhis tali sa mga federated regions ug sa nasudnong pangagamhanan.

It seems that between the two drafts, maorag tininuod nga federal system ang gi-propose sa ConCom kay sa Arroyo draft nga maorag mag-unitary system gihapon ta. Magpabilin ang ilang pagkagamhanan.