Federalism

Usa sa nakapadaog ni Mayor Rody Duterte mao ang isyu sa Federalismo. Sa tanang kandidato pagka-presidente, si Duterte ra ang milakip sa iyang mga laraw pag-usab sa atong sistema sa panggobiyerno, gikan sa presidential ngadto sa federalism.

Matud ni kanhi Chief Justice Reynato Puno, nahimutang ang atong nasud ubos sa presidential form of government, sulod sa 80 ka tuig, apan nakapangutana siya, “what has the unitary-presidential form of government brought to our people?”

Imagine, 80 ka tuig?  80 ka tuig ang atong pag-antos, diin pila ra ka tawo ang nabulahan, samtang kita nga mga kabus, ang kinabag-ang molupyo ning nag-ilaid nga nasud, nagpabiling kabus.

Si Puno maoy nangulo sa usa ka pundok nga ginganlan og Bagong Sistima, Bagong Pag-asa (BSBP) ug siya ang lead convenor nga nangusog sa panginahanglan pag-usab sa atong sistema sa pagpangagamhanan.

Atong masabot dinhi nga dugay na nga nag-umido ang kayugot, kahiubos, ug pagka-disillusion sa katawhan batok sa gobiyerno nga gidumala sa pipila lang ka tawo ... ang mga elitist ug mga oligarchs sa katilingban.

Gihulagway ni Puno ang pagka-dili balanse sa gahum, dili lang sa tulo ka sanga sa panggobiyerno, kun dili, lakip na tali sa nasudnong pangagamhanan ug sa lokal nga pagpangagamhanan (LGUs), diin kanunay kita nga naghangad ug nagpakiluoy unsa ang mahatag sa over-centralized government ... ang Imperial Manila nganhi kanato.

Matud sa BSBP, “Our democracy has collapsed under one person. We have a very strong president who has too much power.” Ang gahum sa presidente sa America nga ubos sa Presidential-Federal system of government, dili sama kagamhanan sa atong presidente dinhi.

Ang labing miabusar sa tulo ka branches of government dinhi sa atong nasud, mao ang executive department, diin usahay iyang kagawngan o ma-influenced ang judiciary ug ang kongreso.

Busa, kinahanglang ilisan ang karon nga sistema, to a federal form of government, aron ang katawhan mismo makasalmot pagpangolin sa renda sa pangagamhanan, makaluwat sa kaugalingong desisyon, ug maka-chart sa kaugalingong destiny – sa walay pag-agad sa Imperial Manila.

Kining maong mga pangandoy sa kasarangang Pinoy in the streets dugay na nga gihambin sa katawhan, ug ang katumanan niining tanan ila nga nakita kang Duterte ug mao nga bisan giunsa pagdaot si Duterte, wala mabangbang ang iyang kadaugan.

Usa sa immediate nga epekto sa federalism, mao ang mas halapad nga distribution sa natural resources, nga karon gipahimuslan sa pipila lang ka tawo, nga mura’g sila na lang ang tag-iya sa tanang katigayonan sa Pilipinas.

Indeed, change has come.