Kawayan sa Kinaiyahan ug Ekonomiya

CEBU, Philippines — Sa tuyo ug tumong nga mapun-an ang panginabuhian sa mga lumolupyo, mas mapalambo ang natad sa turismo sa lungsod, ug sa samang higayon, mapanalipdan ang kinaiyahan, gilusad Tuburan vice mayor Aljun Diamante, ang Tuburan Bamboo Kingdom niadtong unang adlaw niining bulana. Kini nahimutang sa iyang pribadong luna nga kasikbit ra usab sa nabantog na karon nga Tuburan Coffee nga anaa sa barangay Kabangkalan sa maong lungsod. Maoy panlantaw ni Diamante nga mga duha ngadto sa tulo ka mga tuig gikan karon, makita na niya ang iyang gihandom nga bamboo tunnel, ug mamahimo na unya nga ipasigarbo sa lungsod isip bag-ong tourist attraction.

Ang Tuburan Bamboo Kingdom adunay gidak-on nga 14 ka ektarya—duha ka ektarya niini magsilbi nga nursery, sanglit tumong usab niya nga hatagan og igtatanom puhon ang mga molupyo aron usab sila makabenipisyo. Anaa kini sa bukirang bahin, mga unom ka kilomentro ang gilay-on gikan sa kinapusoran.

Pagkakaron, naa sa 1500 ka mga punoan ang ilang pasiunang itanom, diin 500 niini black bamboo, ug 1000 ang giant bamboo ang variety.

Nadasig siya nga magtanom og kawayan o bamboo human siya nakakita sa Kabilin Nature Farms and Bamboo Center nga nahimutang sa Biasong, Balamban ug gipanag-iya ni Fr. Vic Labao. Didto, gipasabot siya ni Labao unsa ka dako ang matabang sa mga kawayan ngadto sa kinaiyahan.

 “Para makatabang gyud ta sa environment kay ang bamboo man gud sama sa giingon ni Fr. Vic, musuyop siya’g tubig during sa rainy season then after, iya nang buhian. So dako kaayo og tabang ang bamboo,” nagkanayon si Diamante.

Padayon ni Diamante, “By 2025, kini siya mahimo nani siyang bamboo tunnel going didto sa atong bamboo village. Magtanom pud ta unya og kahoy nga mo marka siya og Tuburan Cebu Philippines.”

Ang iyang giingon nga bamboo village aduna unyay gidak-on nga 16 ka mga ektarya.

“Kwarta sa Kawayan”

“Mahadlok kay ta sa dagko kaayong bagyo, dagkong baha tungod kay katalagman. Pero way mas lisud, mas dako nga katalagman kay sa katalagman sa kawad-on. Sa katalagman sa gutom.” Kini maoy pamunto ni Labao ngadto sa mga nitambong sa usa ka panagtigom sa wala pa sugdi ang pagpanom ngadto sa bamboo kingdom. Gibatbat ni Labao nga adunay tulo ka mga bug-at nga rason nganong mas maayo nga mananom og kawayan. Kini mao ang, “Kinaiyahan, Kinabuhi, Panginabuhi.”

Suma pa niya, ang kawayan adunay kapasidad pagsuyop og 400% nga carbon dioxide itandi sa bisan unsa nga matang sa kahoy sa tibuok kalibutan. Hinungdan nga kun daghan ang punoan sa kawayan mas malimpyohan niini ang kinaiyahan.

Gibutyag ni Labao nga adunay matang sa kawayan nga gitawag og “Iron Bamboo”, diin nagkantidad og P10, 000 ang punoan. “It’s stronger than steel, apan ang iyang gamut mas dagko pa sa iyang punoan. Importante kaayo kay kanang gamut nga mas dagko pa sa punoan, maoy mokupot sa yuta. Mao ni mupogong sa bakilid aron dili modahili ang yuta,” matud pa ni Labao.

Dugang pa niana, ang dabong nga kawayan, makaon ug mabaligya sa merkado. Tugob usab kini sa sustansya, niya pa. Nasayran sa mga pagtuon nga ang pagkaon og dabong makatabang sa pagpaubos sa timbang, makapagana sa kaon nga moresulta ngadto sa maayong digestion, ingon man makaayo kini sa pagbatok sa mga sakit sama sa cancer.

Matud pa ni Labao gamit usab kaayo ang kawayan aron makahimo og uling. “Magtudlo mi  sa inyo unsaon paghimo og uling nga kawayan. P200 ang kilo. Gamit na for water filtration system, pagwapa para himuong sabon, himuong shampoo aron musamot ka gwapa. Kun naay mahilo, pakan-on nimo og uling, higupon ang hilo,” niya pa.

Dugang pa, pinangita na gyud ang kawayan karon sanglit musuyop kini sa kabaho sa palibot. Gibutyag niya nga usa ka dakong kompaniya sa karne ang nagkinahanglan og liboan ka punoan sa kawayan aron itanom sa palibot sa farm niini nga may gidak-on nga 300 ka ektarya. Kini aron mawagtang ang ka baho sa piggery sa maong kompaniya.

“So sa among barangay halos tanan nagluyong og kawayan kay duna may market,” pagbutyag ni Labao.

Gipasigarbo sab niya nga iyang mga silingan, nilibo na ang halin human niya gitudluan unsaon pagluyong ang kawayan. Matud ni Labao, duha ka bulan lang ang paabuton human sa pagluyong og kawayan ug mahimo na kining mabaligya.

Niya pa, “Ang punto diha, magtanom ta bisa’g ordinaryo lang nga kawayan kay dunay kwarta sa kawayan.”