“Create your own identity”

CEBU, Philippines — Dako siya og pagtuo nga kung unsa man iyang nakab-ot nga kalamposan karon, pinasikad kini sa kabubut-on sa Kahitas-an. Gani, wala damha nga ang taga bukid  kaniadto nailhan na karon sa tibuok kalibutan isip Chocolate Queen sa Pilipinas tungod sa talagsaon nga adbokasiya niini sa pagpaila sa nakatago’ng bahandi sa nasud.

Siya ang garbo sa Sugbo nga si Raquel T. Choa, 42 anyos, nagpuyo sa Casa de Cacao, Casals’ Village, Mabolo, Cebu City ug kinsa tag-iya sa sikat nga The Chocolate Chamber.

Nagsugod ang matam-is nga relasyon ni Raquel ug sa chocolate sa dihang nakapuyo siya didto sa bukirang barangay sa Pitogo, Balamban, Cebu. Nahimugso gyud si Raquel sa Lorega,Cebu City apan sa nag-edad siya og syete anyos, nagbuwag ilang mga ginikanan ug gibiyaan sila. Gikuha sila tanang managsuon sa ilang apohan ug didto na nanimuyo sa Balamban.

Nakalitan matod pa siya sa pag-abot niya didto sa bukid sanglit dako man kaayo kini og kalainan sa syudad. Wala’y kasilyas ug kuryente, ug sa sapa ra sila manglaba.

Manguha sila og unas sa saging ug bagul kaniadto ug ibaligya nila kini aron adunay ikapalit og asin. Maghimo  sab sila og uling didto sa bukid.

Alas-6 pa lang sa gabii  nahipos na sila sa balay. Kapila ka higayon matod pa nga dili sila makatulog sa kasaba sa pagbinayloay og bala sa rebelde ug sa militar duol sa ilang balay.

Lamparilya ra ilang suga kaniadto. Mamaligya sila og prutas ug lagotmon aron aduna sila’y ikapalit og lana sa lamparilya ug laing kinahanglanon.

Nagtungha siya sa Vito Elementary School diin pito ka sapa iyang labangon sa dili pa maabot sa maong tunghaan.

Tungod sa kalisod, manginom ra sila og sikwati matag buntag. “We drink our sikwati bitter water, the real sikwati wa gyud na siya’y sugar,”niya pa.

Ug hangtod niabot ang panahon nga gihangop niya ang kinabuhi sa bukid. Malingaw matod pa siya og paminaw sa iyang Nanay Nila sa pagsaysay niini sa sugilanon ni Maria Cacao.

“That magical story planted something in my heart. It’s like how my Nanay Nila taught us how to prepare our chocolate drink made from tablea or pure cacao tablets,”dugang niya.

Iyang paghigugma sa cacao nagpabilin bisan pa man nga nipahawa sila sa bukid human gikuha sa ilang mga ginikanan ug gidala didto sa San Pedro Laguna sa nag-edad pa siya og 12-anyos. Apan mas lisod iyang kinabuhi didto. “Manglimpyo ko sa balay, maglabada, maninda og buwak ug kandila sa simbahan ug mamaligya ko’g basura ,” niya pa.

Nagbuwag og balik ilang mga ginikanan hinungdan nga nisulod lang siya pagkakatabang aron mabuhi silang duha sa iyang manghod.

Gikuha sila sa iyang mama ug nibalik og puyo sa Lorega. Buot siya mobalik sa bukid apan dili mosugot iyang inahan kay wala’y kapangwartahan didto.

Alas tres sa kadlawn kay nagmata na siya aron moadto’g ihawan sa baboy ug mangayo og dugo aron ibaligya. Lutoon niya kini ug ibaligya sa merkado. Human niini modagan dayon siya sa University of the Visayas diin siya nagtungha sa hayskul.

Hangtod nga gipatrabaho si Raquel sa plantahan sa higala sa iyang amahan kinsa nanag-iya og food processing company.

Apan naundang si Raquel og trabaho ug tungha sa dihang napriso iyang amahan human kini napasanginlan nga nipalit og marijuana. Nitabang na lang siya sa iyang inahan sa karenderia niini. “Alas-3 pa lang sa kadlawn kay mangompra nako sa merkado ug magsag-ob og tubig,”niya pa.

Sa nag-edad siya og 16-anyos, naminyo siya ngadto ni Alfredo, kinsa anak sa tag-iya sa gitrabahoang plantahan kaniadto. Bisan nga aduna na siya’y anak, nibalik siya og tungha sa hayskul didto sa University of Cebu ug nigradwar.

Nagtuon siya og kursong Accountancy sa University of San Jose Recoletos apan niundang ra sab siya pag-abot niya sa 2nd year sanglit wala may makaatiman sa iyang mga anak.

Nitungha siya og tahi sa TESDA. Nanahi siya og mga gowns ug t-shirts hangtod nga nahimo siyang fashion designer ug wedding planner. Aduna sab siya’y t-shirt printing, mohimo sab siya og give-aways, bags ug alahas. Naninda sab siya og sud-an ug nagdesinyo og furniture. Gitawag niya iyang tindahan og RACHO: Fashion, Food, Friends. Laing pagsulay ang nisukod sa kalig-on ni Raquel mao ang pagkasunog sa ilang balay lakip na iyang shop.

“Nagpuyo me sa Lutupan, gisagop me sa De La Salle, diin nag-eskwela akong mga anak. Naay gamay nga lugar luyo sa canteen, guba na pero akong gitarong,”asoy niya.

Nakatrabaho siya sa maong tunghaan human nakitaan sa iyang talento sa pagluto ug pagdesinyo. Ug hangtod nakaila niya ang usa ka Argentinian ug nagkasosyo sila og negosyo.

Naghuna-huna siya og local nga produkto nga angay ipasigarbo. Ug dinhi niya nabalik-lantaw ang nindot nga kagahapon sa bukid diin manginom sila og tablea nga mugna sa iyang lola.

“I remember my grandmother’s tablea. I learned that chocolates are made of cacao beans. I discovered most creative ways to make use out of it,”niya pa.

Naghimo siya og tablea ug namaligya sila ngadto sa mga hotels ug gawas sa nasud. Apan naundang ilang negosyo human nipauli na sa ilahang nasud ang langyaw.

Daghang nahabiling stocks nga tablea busa aron dili kini mausik, miabli og Chocolate Buffet si Raquel diin magluto siya og mga sud-an nga adunay tablea. Nahimugso ang Casa de Cacao diin dinhi siya maghimo og cacao de bola ug tablea. Hangtod gitukod niya ang The Chocolate Chambers nga gilangkuban sa mga brand name nga Ralfe Artisanal Chocolates, Ralfe Gourmet, ug Batirol.

Ug tungod niini hinay-hinay siya nailhan sa local ug internasyunal media, gitawag siya’ng Chocolate Queen of the Philippines. Nibalik siya sa iyang probinsya ug giaghat niya ang mga mang-uuma nga mananom og cacao.

“I want to empower lives of the farmers. Gusto nako ibalik ang cacao farming sa Pilipinas.”

Kaabag karon ni Raquel sa pagtukod og Cacao Farm mao ang Lamac Cooperative. “After 6 years, kaluoy sa Ginoo, natuman akong damgo, daghan na kaayo ang nananom og Cacao,”asoy niya.

Gawas sa casa de cacao, giablihan sab niya ang Chocolate Chamber sa Robinsons Galleria. Daghan sab ang mag-tour sa Casa de Cacao ug mamalit sa iyang produkto. Pangandoy niya nga magtukod og Chocolate Chamber Academy ug nangandam nasab siya karon sa iyang pag-expand didto sa Europa.

Pipila lang sa nadawat niyang pasidungog mao ang “Empowered Women” ug “100 Influential Women in the World.”  Gipaambit sab niya iyang sugilanon atubangan sa libuan ka mga tawo didto sa New York niadtong 2016.Nibisita sab ang mga delegado sa Asia Pacific Economic Conference sa Casa de Cacao ug nitilaw sa lamian niya nga tablea. Gipaambit nga sekreto ni Raquel sa kalamposan mao: “Pangitaa unsa imong strength.Malugi ang negosyo kung dili para imoha,” niya pa.

“Habang may buhay, there are struggles and challenges. They are part of success,”dugang niya.

Ug giisip niyang tuboran sa matam-is nga kalamposan karon mao ang Ginoo kinsa nagbuot niining tanan. “God is the author of everything. God is the author of my life.”

Busa tambag niya nga kanunay mamalandong kon adunay problema.

“Kung naa tay problema, pamalandong. Tagsa-tagsa kanato nana gyud tay calling. Ayaw pagsunod unsay gibuhat sa imong silingan, create your own identity,”panapos pa sa Chocolate Queen.