Ang pagtuki ni Presidente Rodrigo Duterte atol sa iyang pakigtagbo ni Presidente Xi Jinping sa China karong Huwebes sa makasaysayanon nga pagdaog sa Pilipinas sa Permanent Court of Arbitration sa The Hague batok sa pangangkon sa China sa tibuok South China Sea di mao ang unang higayon.
Nahisgutan ni Duterte ang kontrobersiya sa labing unang higayon atol sa panagtagbo nila ni Xi sa Great Hall of the People sa Beijing niadtong Abril 25 karong tuiga sa ika-unom niya nga pagduaw sa China aron pagtambong sa Belt and Road Forum.
* * *
Segun sa mga sakop sa delegasyon sa Pilipinas sa bilateral meeting nakugang si Xi sa pagsukwahi sa gikasabotang hilisgutanan ni Duterte. Kinsa nisaad sa pagtuki pag-usab sa Hague Ruling sa sunod nilang tigom.
Tubag ni Xi sa ad lib ni Duterte? Gibasa niyang mensahe nga gidalidali pagsuwat og kinamot ni Chinese Foreign Minister Wang Yi nga nisubli sa baruganan sa China sa di pag-ila sa hukom sa PCA. Gituohang di mausab ang tono ni Xi sa ilang panagsulti karong Agosto 29.
* * *
May sukaranan ang pahimatngon sa mga eksperto sa relasyon sa Pilipinas ug China: Di mokalit pag-ila si Xi sa West Philippine Sea tungod lang kay makaplagan ni Duterte ang iyang dila mahitungod sa kadaogan sa Pilipinas nga iyang gitapin-an sa niaging tulo ka tuig.
Mas mapuslanon ang ilang panagsulti ni Xi kon ang pagtuki sa Hague ruling dasonan og mas undanong mga lakang pagpaila sa China sa kabinuang sa minau-maong badlis sa ilang mapa.
* * *
Inay balikason angay niyang tun-an ang mga sugyot ni Supreme Court Senior Associate Justice Antonio Carpio:
• Pagsud og kauyonan sa ubang nangangkon sa kabahin sa South China Sea sama sa Vietnam, Malaysia, Indonesia, ug Brunei;
• Pagpatrolya sa West Philippine Sea sa 10 ka multi-role response vessels nga nakuha sa Philippine Coast Guard gikan sa Japan ug pagdasig sa freedom of navigation and overflight operations sa Estados Unidos, United Kingdom, France, Australia, India, Japan, Canada, ug silingang mga nasud sa ASEAN; ug
• Pagpaluyo sa kasong gipasaka nilang kanhi foreign affairs secretary Albert del Rosario ug kanhi ombudsman Conchita Carpio Morales batok ni Xi atubangan sa International Criminal Court.