Daghan nang tulomanon sa radyo sa bantogang mga magsisibya sa kaulohan nga gisuwayan pagsibya dinhi sa Sugbo. Apan kasagaran nila napakyas pagdani sa kinabag-an sa Sugbuanong mga tigpaminaw. Paghingan lang og pipila: Silang Ka Doroy Valencia, Luis Beltran, Mon Tulfo, Dong Puno, Joe Taruc ug Rey Langit. Pulos nagmingaw ang ratings sa ilang mga tulomanon sa radyo.
Nahibung ang kadagkoan sa sibyaanan kay taas man ang ratings sa mga programa sa telebisyon nilang Beltran, Tulfo ug Puno. Ang ilang hubad mao nga pipila ra ka Sugbuanon ang ganahang maminaw og Tinagalog sa radyo. Gitugotan nila ang Tinagalog sa telebisyon tungod sa mas makalingaw nga video.
* * *
Kanus-a man nagsugod ang pagsalikway sa mga Sugbuanon sa Tagalog? Tungod ba ni sa kampanya ni kanhi gobernador Lito Osmeña pagpalambo sa pinulongang Sugbuanon, bahala na kun nakadaot sa iyang kandidatura pagka bise presidente niadtong 1992 ug pagka presidente niadtong 1998?
O tungod ba kaha sa nahaunang pakigbisog sa Sugbuanong mga magbabalaod paghimo sa Binisaya nga nasudnong pinulongan niadtong Dekada 30? Apan naligsan lang sa maniobra sa liderato ni anhing presidente Manuel Quezon pagduso sa Tagalog?
Bisan kanus-a pa nagsugod, padayon ang lig-on nga pagsukol sa mga Sugbuanon sa Tinagalog. Bisan sa gipabahaan na sila sa Tinagalog nga mga pelikula, programa sa telebisyon ug komiks.
* * *
Nga posibleng maoy usa sa mga hinungdan nganong niulbo ang lapad nga kasuko sa mga Sugbuanon dihang gipasanginlan sila sa way buot nga si kanhi Miss Universe Gloria Diaz nga di kamaong mo-Iningles ni mo-Tinagalog. Mahimong may nailhan si Diaz nga mga Sugbuanon nga mopalig-on sa iyang pasangil. Samang may mga Sugbuanon sang mas maayo pang mo-Iningles ug mo-Tinagalog kay niya.
May sukaranan sang mga pasidaan nga ideklarar si Diaz nga persona non grata sa Sugbo kun di mangayo og pasaylo sa mga Sugbuanon. Apan, palihug tuguting mangutana ko, nganong kinahanglan man tang mag-unay ug mabuakbuak tungod sa labing taphaw nga mga hinungdan?
* * *
Wa koy laing mahunahunaan gawas sa gihimo sa mga Katsila ngadto sa atong katiguwangan. Dihang kapin ra sila sa 200, gibuwag ug gibuak-buak nila ang mas daghang mga Pilipinhon. Nga kun mag-ilhanay ug magkahiusa tinong mopalayas nila gikan sa atong kabaybayonan. Maong mga Sugbuanon ug mga Pampanggo ang ilang gigamit batok sa rebelyon ni Dagohoy sa Bohol. Mga Sugbuanon ug mga Ilonggo say gigamit batok sa pag-alsa sa Katagalogan.
Maong nilampos ang mga Katsila pag-ulipon nato sud sa kapin sa 300 ka tuig. Inay makaamgo ug motagam na sa ilang maniobra, ato na hinuong gitugotan ang bag-ong mga hawod, lokal ug langyaw, nga padayong nibuakbuak ug nipahimus nato. Maong mas dali tang moulbo sa insulto ni Diaz. Kay sa inatubangay nga kawat sa atong kadagkoan.
* * *
Email: leo_lastimosa@abs-cbn.com.