Daghan ang nag-ingon nga di’ karon ang panahon aron malisang ug mahadlok ang katawhan tungod kay di’ ni makatabang sa dakong problemang gisagubang sa Comelec ug Smartmatic. Apan nakalimot ang mga tawo nga di’ lang problema sa mga institusyon nga gitahasan nga mopahigayon sa limpyo, hapsay ug ligdong nga piniliay, tulubagon ‘sab ni sa matag Pilipino nga gihimo ang tanan aron ma-preserbar ang demokrasya sa nasud. Ang wa’y kasigurohan nga giatubang karon sa nasud, usa ka dakong hagit sa matag usa kanato unsa-on nga masunod ang konstitusyon ug may mga bag-ong lider nang makalingkod sa Hunyo 30.
Nahitabo na gyud ang labing gikahadlokan nga usa ka dakong palpak ang piniliay nga de makina nga wa’ man lang moagi og ‘dress rehearsal’. Ang palpak nga pag-ihap sa mga boto sa makina nga gipasigarbong ‘high-tech’ ug world-class, naghatag og dakong kabalaka alang sa kredibleng piniliay. Sugod sa adlaw sa palpak nga testing hangtud sa adlaw mismo sa pinilay hangtud sa pag-ihap sa mga balota ug pagproklamar sa mga mananaog, nabahiran na og mga pagduda ang piniliay sa nasud. Pait tan-awon nga nigahin ang gobyerno og otso bilyones pesos alang sa automated election, apan pipila ka adlaw nalang sa di’ pa ang piniliay, palpak ang mga makina sa Batangas ug ubang bahin sa Metro Manila.
Niabot og taas-taas nga panahon ang pag-configure sa kapin sa 76 ka libo ka mga flashcard nga gamiton sa piniliay karong Lunes. Apan pasalig sa Smartmatic, ilang bawion ang flash card aron re-configurate su’d lang sa tulo ka adlaw. Luyo sa dakong palpak nga nahitabo, puno sa pasalig ang usa ka pribadong kompaniya nga himuon ang tanan aron maandam sa adlaw sa piniliay. Karon, napuno sa daghang pangutana ang piniliay sa Mayo nga labing gipaabot sa katawhan nga dugay nang nag-antos sa kasamtangang pamunoan ug karon nakakita na og kahigayonan aron banhawon ang pagla-om ug pagsalig sa bag-ong gobyerno. Daghang mga pangutana ug mga pagduda nga nasu’d karon sa huna-huna sa mga botante:
1. Mahimo ba sa Smartmatic ang pag-reconfigure sa kapin 76 ka libo ka mga flashcard nga gitumbok nga hinungdan nga nipalpak ang testing and sealing sa ubang bahin sa Luzon?
2. Nganong niabot og halos usa ka tuig ang pag-configure sa Smartmatic sa mga flash card aron maandam sa piniliay? Apan karon nga nabulilyaso, nipasalig ang pribadong kompaniya nga ma-reconfigure nila ang mga flashcard su’d lang sa tulo ka adlaw?
3. Kung mahimo sa Smartmatic ang pag-reconfigure, unsa pay lain nga pwedeng mahimo sa sa kompaniya sa maong card? Unsa ka siguro ang publiko nga wa’y laing mga masu’d nga impormasyon sa flashcard nga mahimo na unyang tinubdan sa tikas?
4. Unsa-on pag-apod-apod sa mga flashcard balik ngadto sa precinct level karong upat ka adlaw nalang og magpanon na sa mga presinto ang mga botante?
5. Unsa-on pagsiguro nga di’ mahimong ipasangil sa mga palpak nga testing ang kapildihan unya sa mga kandidato human sa piniliay?
6. Hangtud kanus-a ang pagduda sa katawhan nga may dakong mani-obra nga mahitabo kun o galing palpak gihapon ang mahitabong nationwide testing and sealing ugmang adlawa?
7. Unsay ihatag nga silot sa Comelec sa taga Smartmatic tungod sa kapakyas niini sa pakig-alayon sa National Printing Office sa matang ug istilo sa balota nga motugma sa mga makina nga gigamit ug sa flashcard nga gi-configurate sa Smartmatic?
8. Pila ang mabayran sa gobyerno sa Smartmatic human sa makalilisang nga palpak nga gihimo niini atol sa testing didto sa Batangas ug ubang bahin sa Luzon?
9. Unsa-on paghibalik sa pagsalig sa katawhan sa proseso sa piniliay nga nalumbag na sa makadaghang higayon hangtud na sa panahon sa kasamtangang administrasyon?
10. Unsay mahimo sa mga botante aron masiguro nga ang boto nga iphon sa makina, mao gyud ang tinuod nga boto nga ilang gihimo?
* * *
Email: rico_lucena@abs-cbn.com or ricolucena@yahoo.com