Ivana, Batanes—Ang Honesty Café dinhi wa tukora aron pag-usab sa kalibotan. Kon dili aron may kadangpan ang mga namiyahe gikan sa silingang isla sa Sabtang nga gipanggutom ug gipang-uhaw. Apan public school teacher ang tag-iya. Way panahon pagbantay sa tindahan. Maong nakahunahuna siya pagsuway sa kamatinud-anon sa iyang mga silingan ug mga bisita.
Kon mosud ka dinhi, way mosugat ni mobantay nimo. Ikaw ray magpili sa imong paliton. Gibutangan og presyo ang matag baligya apan ikaw ray mag-igo pilay ibayad. Kon tibuok ang imong kuwarta, ikaw ray magbuot pilay kuhaon nga sukli. Yanong tindahan sa yanong mga baligya. Apan labihan katalagsaon sa mensahe nga way day-o sa Batanes nga di moagi dinhi.
***
Ang kamatinud-anon sa mga Ivatan, ang lumad nga mga molupyo sa Batanes, wa magsugod ni matapos ning tindahana. Wa silay krimen sud na sa daghang katuigan. Gawas lang sa mga hubog nga mag-away, apan kon huwasan na mag-uli ra sab.
Labing hayahay dinhi mao ang mga polis, mga piskal ug mga huwes. Wa silay kaso nga atimanon. Ang kataposang nasugatan mao ang pagkasikop sa mga Taiwanese nga nasaag pagpangisda dinhi. Way sud ang ilang prisohan sa dugayng panahon. Maong gipamuhian ra sab dayong mga langyaw kay way gahin sa pagpakaon nila.
***
Bisan asa ka mosuroy, abli ang mga pultahan sa ilang mga pinuy-anan, gibiyaan ang ilang mga motorsiklo nga nagtangag pa sa mga yawe ug mga isdang gibuwad nga gibitay sa mga koral nga alambre. Way bisan usang manghilabot. Mga butang nga mabiyaan sa mga turista way motandog sud sa tulo ka adlaw, gawas lang kon matultolan og mas dali ang tag-iya.
Ang mga Ivatan tam-is nga magtinagdanay bisan asa magsugat. Sa sud ug gawas sa Batanes. Matinahuron sa tanan nilang bisita. Usa ka magtutudlo nipasabot namo nga wa gyoy day-o nga gutmon dinhi. Kay andam ang mga Ivatan nga mopakaon sa tanan nilang hiniposan kon mangayo lang ang nagkinahanglan. Kay mauwaw sang mga Ivatan nga manghagad.
***
Nilambo pag-ayong turismo dinhi tungod sa lunsay nga paghigugma sa mga Ivatan sa ilang yutang natawhan. Apan may mga Ivatan nga mas sulundon kay sa uban. Samtang may mga tag-iya og Falowa (mga bangka nga motabok sa higanteng mga bawod sa Pacific Ocean ug South China) nga mobunal sa mga turista, may mas nagpakabana alang sa turismo.
Usa nila si Emiliano, ang kapitan sa Falowa nga among gisakyan paingon sa Sabtang. Sa mga buwan nga tingbitay sa iro, nga nihit ang turista, mobiyahe siya bisan mas dako ang gasto kay sa kita. Gigantihan ang iyang kabuotan. Huwaman siya sa usa ka dakong negosyante ngadto sa Boracay aron manghimo og Falowa ug mobansay-bansay sa mga bangkero pagsungasong sa dagkong bawod sa Kabisay-an.
***
Email: leo_lastimosa@abs-cbn.com