Tugoti nga mosukwahi ko sa mga pasidaan nga mas lisod ang pagbotar sa labing unang nasudnon nga automated nga piniliay karong Mayo 10 kay sa nangagi nga manumano nga mga piniliay. Sa ubos nakong tan-aw, mas sayon hinuon alang sa kinabag-an sa mga botante ang pagpili sa mosunod nga mga tagduma sa lokal ug nasudnong kagamhanan.
Di ko molalis ni Tomas Africa, kanhi administrador sa National Statistics Office (NSO), nga moabot og unom ka milyon ka mga botante ang "functional illiterate" nga maglisod pagsuwat, pagbasa ug pag-ihap. Apan wa tingali ko mag-inusara sa pagtuo nga mas sayon ang pag-marka sa mga lingin tungod sa mga ngan kay sa pagsuwat sa mga ngan sa ilang mga napilian.
* * *
Nahadlok ko nga si Africa, nga mao karoy pangu sa Compact for Peaceful and Democratic Elections (Compact), ang wa mahibawo sa tinuoray nga mahitabo atol sa adlaw sa piniliay: Magpabilin nga manumano ang pagbotar; ug mahitabo lang ang automation sa iskutenyo ug sa transmission sa sangpotanan sa piniliay.
Maayo tingali nga pahibaw-on si Africa nga, sukwahi sa iyang kahadlok nga mas komplikado ang automation, ang mga botante di kinahanglan nga motulpok og bisan unsang button sa PCOS machines. Ni mohatag og password o PIN. Di gani sila kinahanglan nga mohikap. Ang bugtong nilang kalambigitan mao ang paglawog sa balota sa makina.
* * *
Mas lig-on ang sukaranan sa kahadlok ni Jun Lozada, star witness sa NBN-ZTE scandal nga sakop sa Compact, nga way kuptan ang botante nga kalig-onan nga nadawat ug naihap ang iyang boto. Matud ni Lozada way electronic acknowledgment ang PCOS, sukwahi sa ATMs ug bisan sa lotto machines.
Apan angay sab nga pahinumdoman si Lozada nga wa say resibo nga madawat ang botante sa manumano nga piniliay. Ang konsuylo lang mao nga bisan sa automation, sama sa manumano nga piniliay, magpabilin ang mga balota. Nga mahimong iphon pagbalik kon duna gyoy pagduda sa kaligdong sa piniliay.
* * *
Duna pa gyod koy mas maayong balita alang ni Lozada. Ang hard copy sa mga balota, gawas nga di tukbon ni gision sa PCOS machines, himoan pa gyod og digital copy sa duha ka luyo. Nga mahimong laing tamdanan pagsusi may sukaranan ba ang mga pasangil nga gimaniobra ang piniliay.
Way makakuwestiyon sa katarung nilang Africa ug Lozada. Ni sa kamaayo sa ilang katuyoan pagpadayag sa ilang pagduda sa automated nga piniliay. Apan nahadlok ko nga, sama sa ubang nanaway sa Comelec, wa sila magtagad pagsusi sa sistema nga ila nang gitunglo. Nga batakan nilang obligasyon kon gusto sila nga motampo sa mga paningkamot ug pangandam sa tanang nagpakabana nga mga hut-ong sa katilingban pagtino nga ang piniliay mopatigbabaw sa tinuoray nga kabubut-on sa katawhan.
* * *
Email:leo_lastimosa@abs-cbn.com