Sa 26 na ka tuig nakong pagpanibya, nakaumol ko og mga lagda sa akong pagsuwat ug pagsibya sa pinulongan nga Binisaya. Ang mga lagda maoy niggiya nako aron nga mas mapadayag ang akong nahipos nga mga kasayuran o naumol nga mga panahom. Uban ang paglaom nga mas nasabtan ko sa mga tigpaminaw ug sa tigbasa.
Demalas ang akong mga kauban sa trabaho sa DYAB ug ABS-CBN ug ang akong mga tinun-an sa St. Theresa's College (STC). Kay nangahas ko pagpaambit sa mga lagda uban nila. Ug ikaw nga nagbasa ini maoy sunod nga demalas. Kay pakisaw-an nako karon ang samang mga lagda. Pipila lang hinuon, ipaigo lang ning atong luna.
* * *
Kanus-a gamiton ang UG? Kanus-a gamiton ang OG? Pipila sa mga magsusuwat di mogamit og OG. Lunlon UG ray ila. Alang nako, dakong inhustisya sa pinulongang Binisaya kon di hingpit nga kapuslan ang kinatibuk-an niya nga langyab.
Ang UG ug OG pulos panumpay. Ang ilang kalainan mas mapakita pinaagi sa aktuwal nga paggamit nila: Si Tomas UG Atan; Si Tomas nagduwa OG basketbol; Si Atan nanghatag OG lungon; Ang lungon UG basketbol gigamit nilang Tomas UG Atan pagdani sa mga botante sa habagatang distrito sa Dakbayan sa Sugbo; ug Silang Tomas UG Atan pulos nagbitbit OG bola UG nanglamano sa mga magduduwa sa liga sa Labangon.
* * *
May lagda sab ko nga gitawag og U-O. Sa mga pung nga magsunod ang duha ka O o U, ang unang letra himuon nakong U ug ang ikaduha maoy O:
• Sakto: Buot, buotan, tuhop, kuot, luto, bunok, sulod, pulos, kutob, luog, nuog, sulog, dukot, tukob, bukot, bukol, sukol, sumpo, supot, putos, buros, busog ug sugod;
• Sayop: Buut, bootan, tohop, kuut, lutu, bonok, solod, pulus, kotob, luug, noog, sulug, dokot, tokob, bokot, bukul, sokol, sumpu, suput, putus, boros, bosog ug sugud.
* * *
Mao ni hinungdan nga naggamit ko og Sugbo, di Sugbu. Gamay lang nga pahinumdom: Ang akong mga lagda di hinimo sa langit. Busa mahimong lalison. Mahimong supakon. Mahimong sapawan og mas maayo ug mas makinaadmanon pa nga mga lagda.
Usa sa mga suliran sa STC sa ilang pagkuha nako (gawas nga nagsige ko og palta), mao ang ka-wa nakoy libro nga ipabasa sa mga tinun-an pagpalambo sa ilang katakos ug paghigugma sa ilang kaugalingong pinulongan. Nga di atong sa. Nasunod lang nato ang kabilin, o ang kakuwang sa kabilin, sa atong katiguwangan. Nga mas ganahang mosulti kay sa pagsuwat. Maong may mga ngan sa atong kalungsoran nga nabiktima sa sayop nga paglitok. O sayop nga pagpaminaw. Lain nga posibleng hinungdan nganong di abunda ang mga libro sa tukmang Binisaya mao nga matag magsusuwat dunay iyang kaugalingong mga lagda.
* * *
Email:leo_lastimosa@abs-cbn.com