Nganong di man gyud pakugos nako akong apo?!” bagulbol ni Edna samtang naglingkod sa sopa sa sala sa ilang balay. Bag-o lang gikuha si Lira, usa ka tuig, gikan sa mga bukton ni Edna, sa inahan nga si Sarah. Puwerteng tiyabaw sa bata pagkamatngon nga iyang Lola Edna ang nikugos niya. Nikunot ang agtang sa lola sa kadismayo.
Nagsaulog si Edna sa iyang ika-60 nga adlaw’ng natawhan. Napulo ka tuig na siyang biyuda. Magtutudlo siya sa saring publiko sa poblasyon sa ilang lungsod sa Otavalo. Nia karon iyang tulo ka mga anak nga puro lalaki. Ang kamaguwangan ug ikaduha, mga minyo na. Kuyog ilang mga asawa’g mga anak. Tagsa pa ilang mga anak. Ang kamanghuran nga si Peter ulitawo pa. Way klaro kun may uyab na ba. May kuyog siya nga iyang best friend nga classmate sa kursong HRM sa University of San Sebastian. Si Roger iyang best friend.
Di sab moduol ni Edna si Karen, dos anyos nga apo, anak ni Sean kamaguwangang anak ni Edna. Pagkugos niya, nitiyabaw dayon ang bata. Gikuha dayon sa inahan nga si Myrna. Usahay, morag ma-stress na lang si Jimmy ug Sarah, mga ginikanan ni Lira kun kugoson ni Edna ang bata. Kay magsigi man gyud og tiyabaw. Kahibugngan kaayo.
Kay si Edna ra man ang dili duolan sa bata. Makalibog hunahunaon. Kay ang mga bata, wa pa may buot. Di pa gud kasulti. Unya manool man sa mga uyoan ug iyaan sa mga ginikanan. Gani, si Lira moduol man sa lolo Rudy ug lola Almira niya, mga ginikanan sa iyang mama.
Looy tan-awon ang hitsura ni Edna. Di maispiling. Naguol kaayo siya nga di doulan sa iyang mga apo. Naglibog siya’g unsay diperensiya niya. O sa iyang pagka tawo. Apan kay birthday lagi niya, giam-aman siyas mga anak ug mga umagad. Nga dili lang seryosohon ang mga batasan sa mga apo. Kay wa pa man silay buot.
“Mao lagi. Wa pa sila’y buot, may disgusto na nako. Unsa na kaha’g may buot na?!” ni Edna. Nikulima sa kahilakon. Niping-it. Nitibi.
“Kun may buot na, sayon na silang pasabton. Ang way buot, lisod gyud pasabton” ni Sean.
“Don’t spoil your happiness on your birthday celebration”ni Jimmy. “Sige na Ma. Kay udto na. Gigutom na atong mga bisita. Pag-ampo nag grace before meal,” agni ni Peter.
Namahid si Edna sa pipila ka lusok sa gagmay’ng luha nga nibing-aw sa iyang mga mata. Nipahiyom. Nitindog. Gitarong iyang blouse ug bistida. Niduol sa lamesa. Gitawag niya tanang sakop sa pamilya ug mga bisita.
Paghuman sa bangkete, nagtsika-tsika dayon ang mga bisita.
“Abi ninyo, kamong mga anak ni Maam Edna, dunay sekretong kayugot sa inyong inahan,” ni Roger.
“Ha?! Kuyawa god nimo?” ni Sean. Naisang kilay. Wa nagpatandog si Roger.
“Labi na kamong mga minyo” dugang ni Roger.
“Tinood ka?’ ni Jimmy. Nanigang mga mata. Nagpanglingi sa iyang mama nga nag-abi-abi sa bag-ong nangabot nga bisita.
“Di lang ninyo masulti. Unya kining inyong kayugot na-inherit, napanunod o nabalhin sa mga anak, pinaagi sa genes” ni Roger.
“Genes god tawon. Unsay buot nimong ipasabot?” ni Peter. Nibudlot ang simod ngadtos iyang best friend.
“Kanang naa sa genes o cell, DNA o RNA, mahulog nag subconscious knowledge o intelligence” ni Roger.
“Mora man sab kag psychologist!” ni Sean.
“Bitaw. Nakabasa ko’s libro ni Sigmund Freud. Giistudyohan niya ang mga iro. Nga ang kaalam o pangisip sa ginikanang mananap, mapanunod o mabalhin ngadto sa mga itoy” ni Roger.
“Unsa may kalabutan sa iro ug sa tawo?’ ni Peter.
“Kun sa mananap mahimo, labi na sa tawo” ni Roger. Nakayanguyango si Peter. Kay nahinumdum siyas ka-istrikta sa iyang mama. Grabe mokastigo nila sa gagmay pa. Daw mahulog sa child abuse kun karon nang panahona.
Nakapanampong ang nakadungog sa ilang mga baba. Ug nanghinaot silang wa kadungog si Edna sa ilang gihisgutan. Kay nakita nilang bisi pa sa pag-atiman sa mga bisita. Ug nisugod og kanta sa videoke si Peter. Aron mahunong ang laglom nga mga hisgut-hisgut. (Kataposan)