Dugay na kaayo kita nga nagsige’g hisgot niining Federalism. Akong nahinumdoman, niadto’ng panahon pa ni Marcos. Kun wa ko masayop, diha’y panahon nga si Senador Sonny Osmeña maoy usa sa mga nangusog niini.
Apan, wa g’yud mokubit ang atong mga magbabalaod tungod kay alang kanila, ang ato karong sistema mao ang “the best” kay sayon kaayo ang pagpangurakot.
Suma’a, pila na ta ka tuig ubos sa ato karong sistema, wa’a g’yud molambo ang atong nasud, sila ra nga atong mga lider ang nabulahan pag-ayo, apan ang katawhan nagpabiling kabus ug alaot.
Among other perks and privileges, nawili ug nahadlok sila sa pork barrel nga tingali’g mawagtang kun mag-Federal system ang atong nasud. Imagine, miabot gud og P10 bilyones, kuwarta sa lungsod, ang nahanaw. Kini sa nadiskobrean lang. Maoy hinungdan nga wa’a g’yud maka-attract kanila ang Federalism.
Apan, karong panahona, diin ang katawhan nagpakabana na, ubos sa administrasyon ni Presidente Noynoy Aquino, maoy atong gilauman nga makaamgo ang atong mga lider nga ang hinungdan niining kapakyas sa pang-gobiyerno, dili ang tawo, kun dili ang sistema.
Matud pa, it’s the system, not the people. Suma’a, kapila na kita mag-ilis og Presidente, nagpulipuli lang ang atong mga senador ug mga kongresita, mga cabinet members, mga gobernador, mayor ug mga kapitan sa barangay … apan, kutob lang sila’ng tanan sa mga press releases ug mga speeches … wa’a g’yud sila kapauswag sa atong nasud, kay lagi, ang sistema, “conducive ug prone” kaayo sa corruption.
Karon, naguol si Noynoy kinsa ang mopuli kaniya. Maoy iyang gikahadlokan nga dili mapadayon ang mga reforms ug paglinis sa bureaucracy nga iya nang gisugdan.
Tan-aw nako, karon ang tukmang panahon sa Cha-Cha, ug pagsagop sa Federal-Presidential form of government. Ug tungod kay wa’a na may pork barrel nga gikawilihan sa mga sakop sa kongreso, lagmit mosugot na sila sa Federalism.
Kun mag-Federal na kita, sama ra nga mo-declare kita’g independence from the clutches of Imperial Manila. Giingon dinhi, atong kutloon kining Primer on Federalism, “under the present political system, practically all powers are vested in a highly centralized government,” nga ultimong lansang ug paper clips nga atong paliton, sila ang magbuot.
“Under the Federal form of government, each region handles its own affairs. Its immediate effect is a wider distribution of national resources.” Sa ato pa, dili na ta maghuwat ug magpakiluoy unsay ihatag kanato sa “highly centralized” nga matang sa pang-gobiyerno.