Kung nalisang ka sa sunod-sunod nga bunok sa uwan, mas mangandam ka sa posibleng mahitabo sa mga mosunod nga buwan. Ang mga eksperto nipahimangno nga kung nireklamo ‘ta grabeng kainit sa panahon sa miaging tuig, mas grabeng init nga klima ang masinati ning tuiga tungod sa pag-abot sa ‘El Niño’. Gikan sa pinulongan nga Espanyol nagpasabot og ‘the boy’ apan di’ kabintahaan ang posibleng epekto sa maong dagan sa panahon. Mas grabeng kainit sa panahon ang gipanlantaw sa Southeast Asia diin nahimutang ang Pilipinas ug sa nasud sa Australia. Apan ang mga nasud nga anaa sa amihanan ug habagatang Amerika makasinati og kusog nga mga pag-uwan.
Magsugod ang mga kausaban sa panahon depende sa temperatura sa Pacific Ocean—ang labing dakong dagat o tubig sa kalibutan nga nag-okupa og 30 porsiyento sa atong planeta. Kung unsa ang lakat sa panahon sa dagat Pasipiko, igo na ni aron maghatag og kausaban sa klima sa dakong bahin sa kalibutan. Karong tuiga, gipanlantaw ang pag-init sa kadagatan sa Pasipiko nga maoy hinungdan nga mas init ang atong klima ning tuiga. Kung basehan ang bag-ong kasaysayan, natala ang labing init nga temperatura sa kalibutan niadtong 1998, 2005 ug 2010. Sa maong mga tuig, nakasinati og El Niño ang kalibutan. Sa miaging tuig, grabeng kainit nga panahon ang atong nasinati bisan kung wa’y El Niño. Pangutana sa mga eksperto, unsa pa kaha karon nga adunay nagdangarang nga El Niño phenomenon?
Di’ nato mabasol ang mga scientist nga tunga-tunga sa di’masabtan nga lakat sa panahon, nangita sila og laing planeta nga mahimo natong kabalhinan. Makakuyaw paminawon apan mao ni ang tinuod. Kung kaniadto, kutob lang sa pagsusi sa mga planeta nga sakop sa solar system ang gitan-aw sa mga eksperto, karon mas layo pang mga planeta ang ilang gisusi sa pamasin nga adunay makit-ang alternatibong kapuy-an ang mga tawo kung hingpit na gyung magusbat ug di’ na mahibalik sa iyang luwas ug haom nga estado ang atong kalibutan karon. Ang galaxy nga adunay mokabat sa 300 bilyones ka mga bituon ang gitan-aw karon sa mga eksperto. Kapin sa mga kuatro mil ka mga gitawag nga exoplanents ang nakit-an kung diin kapin sa libo ini ang gitan-aw nga posibleng adunay prensya sa mga butang nga gikinahanglan aron mabuhi ang tawo.
Usa ka scientist ang gitahasan karon sa NASA sa pagsusi sa lapad nga posibilidad nga adunay planetang kabalhinan sa mga tawo. Si Lisa Kaltenegger, 36 anyos pa lang ug iyang grupo ang padayong nagtan-aw sa dakong posibilidad pagpangita og planeta nga adunay nitrogen, carbon dioxide, methane, blue-green algae, photosynthesis ug uban pang kinahanglan nga mga elemento aron nga mas mohaom ang matag usa ka tawo nga mopuyo sa maong planeta. Makahadlok kung tan-awon gawas nga mahal kung tan-awon ang maong matang sa estado. Apan kung mao ni ang tukmang lakang aron lang makalingkawas ‘ta sa grabeng epekto sa climate change, di’ ni halayong matuman.
Apan matuman siguro ni di’ atol sa atong henerasyon apan sa mga mosunod pa. Kung tan-awon ang mga nahitabo karon, bakikaw lang paminawon nga bisan pa sa sunod-sunod nga mga epekto sa climate change o global warming, daghang nasud sa kalibutan ang di’ gihapon makatuo nga epekto ning tanan sa pag-init sa kalibutan. Ang mga taga Amerika kung pangutan-on, lisud alang nila ang pagsabot nga global warming ang atong nasinati kung moabot sa negative 30 degrees Celsius ang ilang katugnaw didto ug daghang tawo ang nangamatay tungod sa katugnaw. Sama ra nga maglisud ‘ta sa pagdawat nga adunay El Niño phenomenon kung matag karon ug unya, pulos bunok sa uwan ang atong masinati.
Ang kalibutan mahimong matambalan. Napamatud-an na sa mga nangagi nga henerasyon. Sila ‘sab kaniadto, nakasinati ‘sab og kusog nga bagyo, lunop, baga nga snow, init ug bisan kusog nga linog. Apan ang nakalahi, nakalingkawas ang kalibutan ug niabot pa sa atong henerasyon karon. Apan hangtud kanus-a magbaguod sa pagpas-an ang kalibutan sa atong pagka-iresponsable una siya hingpit nga manamilit ug motaliwan sa iyang kaugalingong kapasidad?
Email: ricolucena@yahoo.com or ricolucena@ilovecomarts.com