CEBU, Philippines - Uwan man o init, tugnaw man o alimuot, ug bahaon pa kung magkalisod, adunay usa ka pamilya nga nakakita og pasilongan sa lubnganan sa namahuway na sa laing kalibotan.
Si Josephine Grama ug iyang pamilya, duha ka tuig nang nagpuyo sa Chinese Cemetery diha sa Brgy. Carreta ning Dakbayan sa Sugbo.
Si Josephine kauban ang iyang bana nga si Efren aduna untay 12 ka mga anak apan nakuhaan kini unom ka higayon.Usa sa gibasol niya nga “nalakdan sila sa buwan” tungod sa eklipse.
Apan miangkon si Josephine nga wala siya’y saktong nutrisyon samtang siya nagsabak kanila. Karun, manganakay na usab siya sa iyang ika-13 nga gisabak sa sunod nga buwan.
Sila nabuhi sa paghimo og asin sa iyang bana sa Pier 7 kung diin makakobra kini og P200 ngadto sa P300 ang adlaw. Matud pa niya dili paigo kini sa ilang pangadlaw-adlaw nga pangihanglan.
Matud niya nga miundang siya sa pagpamaligya og Otap sa may pantalan aron atimanon ang iyang mga anak hilabi na karun nga sila nag-eskuyla na.
Hinuon, bisan sa ilang kalisod, mapasigarbuhon niyang gitug-an wala gyuy nakaundang sa pagtungha sa iyang mga anak.
Ang iyang kinamaguwangang anak nga 20 anyos aduna na say kapuyo ug adunay duha ka anak samtang ang ikaduha napaangkan ug karon gikinahanglan nga mohunong una sa iyang pagtungha sanglit siyam pa ka buwan ang bata.
Giangkon niya nga lisod dili lamang sa pagkaon, apan lakip na usab ang tubig nga ilang mainom, pangkaligo ug panghugas.
Tungod usab sa kalisod wala na mapatan-aw ni Josephine sa espesyalista ang mga gipamati nga sakit sa iyang mga anak.
Ang usa nga 11 anyos adunay bato sa iyang kidney kay magsige og hupong ang mga tiil niini, samtang ang 14 anyos adunay gihambin nga meningitis ug usa ka buwan kining gitambalan sa ospital niadtong 7-anyos pa kini.
Matud pa niya, panagsa ra silang makaduol og pribadong doktor kini kun duna silay sobrang kwarta, kay diha sa health center i-schedule pa ug usahay wala pa gyuy doktor apan bag-o lang niya nadiskubrehan nga kada adlaw aduna diay doctor sa City Health Office nga duol ra sa ilang gipuy-an.
Nagpuyo sila sa iyang bana sulod sa 20 ka tuig apan wala gihapon sila makasal tungod matud ni Josephine nga wala siyay records sa Philippine Statistics Authority sanglit pagkaanak kaniya, ang mananabang nga dili rehistrado ang niatiman.
Kaniadto diha sila nagpuyo kilid sa karsada sa Pier 4 apan pirme silang ma-demolis sa CESET.
“Mao nga nanulod mi diri sa menteryo. Pag-una mahadlok gyud mi diri. Dili mi makatug kay among hunahuna nga basin naay motapad namo nga patay na. Peru amo na lang giagwanta kay wala mi kapuy-an,” matud pa ni Josephine.
Hinuon, bisan pa man sa ilang kahimtang kugihan silang mangita aron makakaon katulo sa usa ka adlaw, apan usahay duna gyuy panahon nga tingbon na lang nila sa panihapon.
Sa dihang napangutana siya kabahin sa polisiya ni presumptive president Rodrigo Duterte nga limitahan sa tulo ka anak ang magtiayon, dako siyang uyon.
Samtang si May Liza Gillamac, Nurse II sa health center sa barangay Carreta nagkanayon nga sagad sa daghan og anak ang mga kabus hinungdan nga gikan sa maong hut-ong ang kuwang sa nutrisyon.
“So unfair man pud sa mga bata kung pananglitan dili nato mahatag ang ilahang rights. Right to live, right to have a shelter, right to have a good food kanang makaon nila ba nga sakto,” matud ni Gillamac.
Sumala pa niya, sa ilang barangay ubay-ubay gayud ang naglisod apan sobra tag pito ang anak sa mga magtiayon. Si Gillamac mipasabot sa kamahinungdanon usab sa family planning.
Si Gillamac miingon nga libre ang mga contraceptive sa mga health centers ug kinahanglan lamang nga mopa-enroll ngadto sa ilang family planning. Tungod libre ang maong mga contraceptives, ubay-ubay usab ang mangayo niini ngadto sa health centers, ug sagad sa pangayuon ang IUD kung diin 12 ka tuig ka nga protektado.
Gisugdan na usab nila ang youth counseling aron sa paghatag sa kabatan-onan sa sakto nga impormasyon kabahin sa sex education.
Sa laing bahin, si Cebu Archbishop José Palma dili una mohatag og komento kabahin sa three-child policy tungod matud niya nga mas maayo nga magpaabot una nga molingkod si Duterte.
“At the moment, the climate is from the perspective of CBCP, is like a wait and see, better not to make so much comment,” matud ni Palma.
Gusto si Palma nga mahinabi og personal si Duterte kalabot sa three-child policy ug uban pa nga may kalabutan ang Simbahang Katoliko.
“The point is a dialogue may happen in a formal way or in an informal way but I think anything that would make him believe that we are praying for him, that we are praying for the country, that we would like to collaborate in anything that would be good for our people,” pasabot ni Palma.
Ang kinatibuk-ang populasyon sa Pilipinas sa tuig 2015, mikabat na sa 100,981,437 base sa 2015 Census of Population sa Philippine Statistics Authority.
Ang 2015 nga populasyon misaka og 8.64 milyones gikan sa populasyon nga 92.34 milyones niadtong 2010.
Sa tuig 2013 sa National Demographic and Health Survey sa PSA, migawas nga usa sa 10 ka babaye sa Pilipinas nga nag-edad og 15 ngadto sa 19, misugod na og pagpanganak kung diin otso porsiyento niini mga inahan na ug ang dos porsiyento mabdos sa una nila nga anak.
Matud sa NDHS nga ang sayo nga pagkabuntis ug pagpanganak magdepende sa edukasyon, estado sa kinabuhi ug relihiyon. Kini matud pa kumon sa mga babaye nga nag-edad 15 ngadto na sa 24 nga sagad ubos ang edukasyon. Migawas usab sa pagtuon sa Department of Health sa ilang Philippine Health Statistics nga sa tuig 2012 nga 1,447 ka mga inahan ang namatay samtang nagsabak.
Duha sa matag lima ka maternal deaths gumikan sa komplikasyon sa pagbuntis. Ang tulo sa mga nag-una nga rason sa pagkamatay sa mga masuso mao ang bacterial sepsis, pneumonia ug respiratory distress. Ang sagad sa namatay mga lalaki. (BANAT NEWS)